Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν ήταν η πρώτη πόλη της Πολωνίας που ερχόταν στο μυαλό μου. Ούτε καν η δεύτερη ή τρίτη. Βαρσοβία (η πρωτεύουσα), Κρακοβία (η κούκλα), Γκντανσκ (ο Βαλέσα), ήταν αυτές που είχαν τις πρώτες θέσεις στους συνειρμούς μου, έστω κιαν δεν έχω πάει ακόμα σε καμιά. Οι ειδήσεις, τα ταξίδια των φίλων,η ιστορία, χάραξαν αυτά τα ονόματα στη μνήμη μου πριν από εκείνο του Βρότσλαβ.
Το Βρότσλαβ το άκουσα για πρώτη φορά πριν από καμιά δεκαπενταριά χρόνια, φοιτήτρια ούσα -όψιμη- στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών της Αθήνας. Ο λόγος ήταν βέβαια το Laboratorium, το Πειραματικό Θεατρικό Εργαστήρι που ίδρυσε εκεί το 1965 ο Γιέρζι Γκροτόφσκι, ο σημαντικότερος Πολωνός σκηνοθέτης θεάτρου του 20ου και όλων των άλλων αιώνων, νομίζω. Ο Γκροτόφσκι οραματιζόταν ένα θέατρο απογυμνωμένο από όλα αυτά που θεωρούσε επουσιώδη (σκηνικά, κοστούμια, φώτα,μουσική κ.ά.). Προέβαλε ως ύψιστη αξία του θεάτρου τον ηθοποιό,όπως περιγράφει στο βιβλίο με τίτλο Για ένα φτωχό θέατρο με πρόλογο του Πήτερ Μπρουκ, ενός από τους σκηνοθέτες που ο Γκροτόφσκι επηρέασε βαθιά.
Το Laboratorium υπάρχει ακόμα στο Βρότσλαβ, και έγινε τελικά η αφορμή για το ταξίδι μου: κάποιοι αγαπημένοι φίλοι μαζί με τους μαθητές τους από τη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών θα πήγαιναν προσκεκλημένοι του Εργαστηρίου για μια διεθνή συνάντηση Δραματικών Σχολών από όλη την Ευρώπη. Άλλο που δεν ήθελα! Από χρόνια σκεφτόμουν ένα ταξίδι στην Πολωνία.
Πριν κάνω ένα ταξίδι, διαβάζω πάντα κάποια πράγματα για τον τόπο και την ιστορία του, βλέπω φωτογραφίες, βίντεο. Το σύνδρομο της καλής μαθήτριας, λες και θα με εξετάσει ο τόπος μόλις φτάσω και θα με πιάσει αδιάβαστη.
Είχα δει λοιπόν και κάποια πράγματα για το Βρότσλαβ, κάποια γενικά πλάνα, εντυπωσιακά ομολογουμένως, είναι και πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης φέτος και πολύ χάρηκα που θα πήγαινα.
Πρώτο βράδυ στην κεντρική πλατεία, τη Rynek (Αγορά). Το Δημαρχείο, σαν πύλη για τον μεσαίωνα, με έναν υποβλητικό φωτισμό, να μην μπορείς να πάρεις τα μάτια σου από πάνω του. Μαγεύτηκα. 200 χρόνια κράτησε η κατασκευή του. Σήμερα στεγάζει ένα μουσείο ζωγραφικής και το θησαυροφυλάκιο της πόλης.
Γύρω από το Δημαρχείο ένα σωρό πολύχρωμα κτίρια, ένα μεγάλο συντριβάνι, παραδοσιακά και μη εστιατόρια, μόνιππα, πλανόδιοι μουσικοί, ζογκλέρ και πολύς κόσμος: ντόπιοι (άμεσα αναγνωρίσιμοι: ψηλοί, χρώμα ματιών πάντα γαλανό, χρώμα μαλλιών πάντα ξανθό), τουρίστες (σε όλες σχεδόν τις άλλες αποχρώσεις), αλλά κανένας μετανάστης (δυο πακιστανούς είδα μόνο μέσα στη βδομάδα που έμεινα εκεί, δεν το θεωρώ τυχαίο).
Η πόλη αναφέρεται για πρώτη φορά ως Βρατισλάβια σε χρονικό του 10ου αιώνα, καταστράφηκε από τους Τάταρους το 1241 και ξανακτίστηκε με αμιγώς γοτθικά κτίρια, για να κατοικηθεί στη συνέχεια από Γερμανούς μετανάστες. Το 1335 περιήλθε στο Βασίλειο της Βοημίας και κατά τον 14ο και 15ο αιώνα έφτασε στη μεγαλύτερη πολιτική και οικονομική λαμπρότητά της.
Το 1526 πέρασε στην κατοχή των Αψβούργων της Αυστρίας και το 1741 καταλήφθηκε από το Φρειδερίκο Β΄ της Πρωσίας, οπότε μετονομάστηκε σε Μπρεσλάου και παρέμεινε στην ενωμένη πλέον Γερμανία έως το 1945. Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το Βρότσλαβ -όπως βέβαια και όλη η Πολωνία- έζησε υπό κομμουνιστικό καθεστώς ως το 1989, οπότε και αποκαταστάθηκε ο κοινοβουλευτισμός και η χώρα εντάχθηκε στην ΕΕ το 2004.
Αξίζει να ανέβει κανείς στο καμπαναριό του μεγαλοπρεπούς Καθεδρικού του Αγίου Ιωάννη για να θαυμάσει το πανόραμα της πόλης με τον ποταμό Όντερ να τη διασχίζει. Το θρησκευτικό στοιχείο είναι πολύ έντονο, και το Βρότσλαβ διαθέτει εκτός από τον Καθεδρικό μερικές από τις ωραιότερες εκκλησίες της Πολωνίας (της Αγίας Ελισσάβετ, της Αγίας Μαγδαληνής, του Σταυρού κ.ά.)
Ίχνη από όλες τις εποχές είναι εμφανή παντού. Διέκρινα μια προσπάθεια να σβηστούν -όσο γίνεται- τα ίχνη του πρόσφατου κομμουνιστικού παρελθόντος, το οποίο όμως έγινε η αιτία να αποκτήσει το Βρότσλαβ τη σημερινή μασκότ του, τους περίφημους νάνους.
Οι νάνοι του Βρότσλαβ
Το πρώτο αγαλματάκι νάνου εμφανίστηκε το 2001 ως φόρος τιμής στην αντικομμουνιστική ανατρεπτική οργάνωση “Πορτοκαλί εναλλακτική λύση” που είχε ως σύμβολο της έναν νάνο ντυμένο στα πορτοκαλί. Από τότε μέχρι σήμερα οι νάνοι δεν σταμάτησαν να ξεφυτρώνουν εκεί που δεν το περιμένεις, 163 μέχρι σήμερα και πολλαπλασιάζονται συνέχεια. Υπάρχει μάλιστα και γύρος της πόλης που οργανώνουν τα τουριστικά γραφεία και βασίζεται στο “σαφάρι των νάνων”. Πριν από λίγες μέρες είδα τυχαία στο Ίντερνετ ότι γίνεται διαγωνισμός σχεδιαστών μόδας στην πόλη με θέμα:”Ντύστε τους νάνους του Βρότσλαβ!” Νανομανία. Ρίξτε μια ματιά στην επίσημη ιστοσελίδα τους εδώ http://krasnale.pl/ και θα καταλάβετε!
Ο ζωολογικός κήπος και τα πέριξ
Η έκπληξη του ταξιδιού. Δεν φανταζόμουν ότι στην τέταρτη σε μέγεθος πόλη της Πολωνίας (στην Ελλάδα η αντίστοιχη θα ήταν το Ηράκλειο Κρήτης) θα μπορούσα να βρω τον μεγαλύτερο (και με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα) ζωολογικό κήπο της χώρας: έτος ίδρυσης 1865, έκταση 330.000 τ.μ, 12.000 είδη ζώντων οργανισμών από 1.100 διαφορετικά είδη. Επιπλέον: δεκάδες κιόσκια με παγωτά και άλλα τερψιλαρύγγια για τους επισκέπτες κάθε ηλικίας.
Λίγο παραπέρα, στην ίδια περιοχή, η Αίθουσα της Εκατονταετηρίδας, ένα κτίριο πολλαπλών χρήσεων κτισμένο σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Μαξ Μπεργκ το 1911-1913, όταν το Βρότσλαβ (τότε Μπρεσλάου) ήταν τμήμα της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Κατασκευάστηκε με την αφορμή της συμπλήρωσης 100 χρόνων από τη μάχη της Λειψίας και την ήττα του Ναπολέοντα.Αποτελεί εξαίσιο δείγμα του πρώιμου μοντερνισμού γι’ αυτό και ανακηρύχθηκε μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς από την UNESCO το 2006.
Δίπλα στην Αίθουσα της Εκατονταετηρίδας μια άλλη έκπληξη: ο γιαπωνέζικος κήπος, απομεινάρι του μεγάλου ιαπωνικού”περιπτέρου” στην Παγκόσμια Έκθεση του 1913. Τη δεκαετία του’90 οι Πολωνοί σκέφτηκαν να τον ανασυστήσουν, τρία χρόνια πάλευαν, έβαλε το χέρι στην τσέπη και η γιαπωνέζικη πρεσβεία,έφεραν ειδικούς από την Ιαπωνία, τον έφτιαξαν, τον εγκαινίασαν τον Μάιο του ’97 και σε δυο μήνες έγινε ο μεγάλος κατακλυσμός, ξεχύθηκε ο Όντερ, βούλιαξε η πόλη, ο κήπος έχασε το 70% των φυτών του και οι κάτοικοι του Βρότσλαβ την υπομονή τους. Δεν τον ξανάφτιαξαν. Παρά τα πάθη του πάντως, ο κήπος εξακολουθεί να είναι μια από τις πιο όμορφες οάσεις στην πόλη, γαληνεύει η ψυχή σου με το που περνάς την πύλη του (ένα από δυο αυθεντικά γιαπωνέζικα κτίσματα που διατηρούνται από το 1913, μαζί με το”περίπτερο για το τσάι”). Ζεν.
Θα ήταν παράλειψη να περιγράψω το ταξίδι μου στο Βρότσλαβ χωρίς να κάνω μια ειδική αναφορά στην τοπική κουζίνα, την οποία δεόντως τιμήσαμε και αγαπήσαμε με τους συνταξιδιώτες.
Σπιτική ή γκουρμέ, αυστηρά τοπική ή με διεθνιστικές τάσεις, με κρέας, ψάρι,λαχανικά ή με τις υπέροχες σούπες και τα λαχταριστά pierogi (πολωνέζικα ντάμπλινγκς γεμιστά με ό,τι βάζει ο νους σας), μια κουζίνα με πιάτα πάντα νόστιμα και σε προσιτές τιμές. Από τις πιο όμορφες στιγμές του ταξιδιού τα βράδια που ο Κωνσταντίνος, ο Βασίλης και ο Γιώργος τελείωναν από την ολοήμερη εντατική δουλειά στο Ινστιτούτο Γκροτόφσκι (πέρασα κι εγώ μια μέρα, όχι από τα εντατικά) και συναντιόμασταν στην κεντρική πλατεία των θαυμάτων με μοναδική πια αποστολή να βρούμε πού και τι θα φάμε και να πούμε τα νέα της ημέρας μας, εκείνοι τα θεατρικά κι εγώ τα της πρωινής μου βόλτας στην πόλη. Κρασιά, γέλια, γεύσεις, κουβεντούλα, εκμυστηρεύσεις, ζεστασιά φιλική, που κάνει τις στιγμές αξέχαστες.
Η Rynek, η πλατεία των θαυμάτων, το βράδυ γέμιζε στη μια πλευρά της με χαμογελαστές, κομψές, χαριτωμένες πόρνες. Κορίτσια κατάξανθα, νεαρά και πανέμορφα συνήθως, που φορούσαν πάντα ως διακριτικό κάτι κόκκινο στα μαλλιά, έναν φιόγκο, μια κορδέλα,μια στέκα, ή ακόμα κι ένα ζευγάρι κόκκινα κερατάκια. Τα βροχερά βράδια (υπήρχαν και τέτοια τον Ιούλιο) κρατούσαν μια μεγάλη κυρτή ομπρέλα διάφανη με ζωγραφισμένα μουστάκια και κόκκινα χείλη στην περίμετρό της. Χωρίς αυτά τα διακριτικά δεν τις ξεχώριζες από τις δεκάδες νεαρές κοπέλες που κυκλοφορούσαν.Ούτε το ντύσιμο, ούτε το μακιγιάζ, ούτε το ύφος τους είχαν τίποτα το χυδαίο ή προκλητικό.
Από το Βρότσλαβ θα θυμάμαι ακόμα τον τύπο που φορούσε μια μάσκα ελαφιού κι έπαιζε μουσική με μια ταμπέλα πάνω στο συνθεσάιζερ που έγραφε “Για δαχτυλίδι αρραβώνων”. Αλήθεια;Ψέμματα; Παραμύθι για ευκολόπιστους τουρίστες; Μπορεί. Αλλά σε μια παραμυθένια πόλη σαν το Βρότσλαβ, πιστεύεις εύκολα και στα παραμύθια.
*Αφιερωμένο στον Κωνσταντίνο Αρβανιτάκη, τον Βασίλη Ανδρέου και τον Γιώργο Ζαμπουλάκη, που έκαναν το ταξίδι στο Βρότσλαβ αξέχαστο.
