Ταξιδεύοντας εκεί όπου τώρα έπιασε φωτιά. Ένα οδοιπορικό στην ανατολική Ευρώπη, στην Ουκρανία και στη γειτονιά της, πριν το ξέσπασμα του πολέμου.
Στη λάμψη του κεχριμπαριού και των χρυσών τρούλων των εκκλησιών του Δνείπερου.
Το Κίεβο είναι μια ιδιαίτερα γοητευτική και όμορφη πόλη, από τις πιο εντυπωσιακές πρωτεύουσες της Ευρώπης. Κτισμένη δίπλα στον μεγάλο ποταμό Δνείπερο, που αποτελούσε τον υδάτινο δρόμο που ένωνε τη Βαλτική θάλασσα με τον Εύξεινο Πόντο, είναι μια πόλη με μεγάλους επιβλητικούς δρόμους, εντυπωσιακές γέφυρες, μεγάλες πλατείες, πάρκα με πολύ πράσινο, μια διάσημη Όπερα και λαμπερές εκκλησίες με χρυσούς τρούλους.
Το Κίεβο ήταν η έδρα του “κράτους των Ρως” ή της “Κιεβικής Ρωσίας” που αποτελεί τον κοινό πολιτισμικό πρόγονο των Ουκρανών, των Ρώσων και των Λευκορώσων, γι αυτό το λόγο θεωρείται και από τους τρεις λαούς ως «μητέρα» πόλη. Το Κίεβο έχει κρατήσει κάτι από τη λάμψη του κεχριμπαριού που ταξίδευε από τον σκοτεινό βορρά για να φωτίσει τα περιδέραια και τα κοσμήματα της βυζαντινής αστικής τάξης.
Ο καλοκαιρινός απογευματινός ήλιος φώτιζε με ένα μελωμένο, γλυκό φως τα κτήρια και τους έδινε μια αδιαμφισβήτητη γοητεία. Είχα φτάσει στον σιδηροδρομικό σταθμό της Οδησσού που έσφυζε από κόσμο που ετοιμάζονταν να ταξιδέψει. Πλησίασα στο βαγόνι 13 και είδα την ταμπέλα σε κυριλλικό αλφάβητο ” Οδησσός- Κίεβο”.
Είχα επιλέξει να ταξιδέψω τρίτη θέση γιατί έτσι ήξερα ότι θα μου δίνονταν η ευκαιρία να μιλήσω με τον κόσμο που ταξιδεύει. Κάθισα στη θέση μου και προσπαθούσα να ενσωματωθώ με τους γύρω μου. Για καλή μου τύχη, κάθισα δίπλα σε μια παρέα δασκάλων που έφευγαν για διακοπές και ήξεραν αγγλικά. Αφού πρώτα ανταλλάξαμε απόψεις για τη δουλειά μας και τις δυσκολίες να εργάζεται κάποιος με παιδιά, απευθυνόμενος σε ένα συνάδελφο από την παρέα πέταξα την “ερώτηση χειροβομβίδα” που δυναμίτισε την ατμόσφαιρα.
– Εσύ αισθάνεσαι Ουκρανός ή Ρώσος;
-Το ίδιο είναι. Ο πατέρας μου είναι Ρώσος και η μάνα μου Ουκρανή και μεγάλωσα μέσα σε ένα σπίτι που έμαθα να σέβομαι και τις δύο κουλτούρες. Ποτέ δεν σκέφτηκα ότι μας χωρίζουν πράγματα. Μόνο μας ενώνουν. Σε όλη σχεδόν την Ουκρανία, πριν το 2014, μιλούσαν ρωσικά και δεν μιλούσαν ουκρανικά. Μετά το 2014, απαγορεύτηκαν οι γλώσσες των μειονοτήτων όπως τα ρωσικά και τα ελληνικά.
Τότε πετάχτηκε ένας άλλος από την παρέα και απευθυνόμενος στον φίλο του είπε:
-Δεν τα λες καλά. Το 1932-33 λόγω της πολιτικής του Στάλιν για αναγκαστική κολεκτιβοποίηση των αγροτικών περιουσίων πέθαναν από την πείνα, σύμφωνα με τους πιο μετριοπαθείς υπολογισμούς, πάνω από 3,5 εκατομμύρια Ουκρανοί και πάρα πολλά παιδιά νεογέννητα ενώ κάποιοι ανεβάζουν τον αριθμό στο διπλάσιο. Οι Ρώσοι ήταν πάντα δυνάστες και μας έκαναν να υποφέρουμε!
-Δεν ξέρω τι λες εσύ. Εγώ ένα έχω να πω .Το ΝΑΤΟ και οι Αμερικανοί θέλουν να μας βάλουν να μαλώνουμε για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα!
Τότε τα αγγλικά σταμάτησαν και η συζήτηση συνεχίστηκε σε τοπική γλώσσα, δεν μπορούσα να καταλάβω. Αναπτύχθηκε ένταση, φωνές και το κλίμα άρχισε να γίνεται έντονο. Διακριτικά σηκώθηκα από τη θέση μου περπάτησα κατά μήκος του τρένου ατενίζοντας τον μακρινό ορίζοντα της ουκρανικής πεδιάδας , του “σιτοβολώνα” της Ευρώπης. Αξίζει να αναφερθεί ότι η έννοια του “σιτοβολώνα”, με την οικονομική και πολιτική έννοια, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον γερμανό Μπίσμαρκ, ο οποίος είχε τονίσει ότι όποιος ελέγξει τους σιτοβολώνες της Ουκρανίας θα έχει ένα μεγάλο γεωπολιτικό αβαντάζ να κυριαρχήσει στην Ευρώπη. Όταν γύρισα μετά από ώρα στο βαγόνι τους βρήκα να τρώνε και να πίνουν βότκα μέσα σε ένα φιλικό και πάλι κλίμα. Πάντα το φαγοπότι συμφιλιώνει τους ανθρώπους και οι απλοί άνθρωποι δεν έχουν να χωρίσουν στην πραγματικότητα τίποτα.
Αργότερα, που είχε ήδη νυχτώσει, οι επιβάτες αρχίσαν να χρησιμοποιούν τις θέσεις ως κρεβάτια και να ξαπλώνουν γιατί το ταξίδι θα διαρκούσε όλη τη νύχτα. Το δικό μου κρεβάτι ήταν ψηλά και πάνω στο διάδρομο, δεν ήταν καθόλου βολικό και πολλοί επιβάτες κατά λάθος κάθε τόσο όταν περνούσαν μου έδιναν και καμιά σπρωξιά. Έτσι η νύχτα ήταν λίγο ανήσυχη λόγω της φασαρίας και της κινητικότητας του κόσμου μέσα στο βαγόνι αλλά έπεσα ξερός από την κούραση.
Πρωί πρωί είχαμε φτάσει στον μεγάλο και εντυπωσιακό σιδηροδρομικό σταθμό του Κιέβου.
Το Κίεβο πήρε το όνομά του από τον Κίι, που μαζί με τα αδέλφια του Στσεκ και Χόρικ, σύμφωνα με τον θρύλο, ήταν οι ιδρυτές του. Η πόλη δεν χτίστηκε τυχαία εκεί. Το σημείο που κτίστηκε το Κίεβο ήταν κομβικό σημείο και είχε σημαντική εμπορική και στρατηγική θέση στον πλατύ ποταμό Δνείπερο. Αυτός ο πλωτός ποταμός ήταν ένα μεγάλο φυσικό κανάλι μεταφοράς του ήλεκτρου δηλαδή του κεχριμπαριού από τις χώρες της Βαλτικής, που υπήρχε άφθονο, έφτανε στην Μαύρη θάλασσα και έδινε λάμψη και κύρος στα κοσμήματα των εύπορων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Αυτός ο εμπορικός δρόμος Σκανδιναβίας- Κωνσταντινούπολης έδωσε στο Κίεβο τεράστιο κύρος και σημασία. Το Κίεβο έγινε η έδρα του “κράτους των Ρως” ή της “Κιεβικής Ρωσίας” που αποτελεί τον κοινό πολιτισμικό πρόγονο των Ρώσων, των Ουκρανών και των Λευκορώσων. Χαζάροι, Βίκινγκς και Σλάβοι άφησαν όλοι το πολιτισμικό τους δακτυλικό αποτύπωμα σε αυτή την πόλη.
Ξεκίνησα την εξερεύνηση μου από την Χρυσή πύλη, την κεντρική είσοδο της πόλης που κτίστηκε το 1037 μ.Χ. από τον Γιαροσλάβ τον Σοφό, που άγαλμα του υπάρχει δίπλα στην πύλη.
Ο πατέρας του, ο Βολοντίμιρ ήταν αυτός που άνοιξε το δρόμο να γίνει ο Χριστιανισμός η θρησκεία των Ρως του Κιέβου. Ο Βολοντίμιρ (ή Βλαδίμηρος ελληνιστί) βαπτίστηκε ο ίδιος χριστιανός στη Χερσόνα της Κριμαίας και παντρεύτηκε την Άννα, την αδελφή του Βασίλειου του Β΄του βουλγαροκτόνου και έτσι αδελφοποίησε τους δύο λαούς και αργότερα ανακηρύχτηκε άγιος και από την ορθόδοξη και από την καθολική εκκλησία. Εκεί κοντά βρίσκεται και ο ναός της Αγίας Σοφίας, ο καθεδρικός ναός του Κιέβου που έκτισε ο Γιαροσλάβ την ίδια εποχή που έκτισε την Χρυσή πύλη.
Ο ναός σχεδιάστηκε με σκοπό να γίνει η νέα “Αγιά Σοφιά” και είχε 13 τρούλους, ένα κεντρικό για τον Χριστό και 12 για τους Αποστόλους. Αξίζει να σημειωθεί ότι θεμελιωτής της, ο Γιαροσλάβ ο Σοφός είναι ο πρώτος άρχων που αποκαλείται “Τσάρος”, παράφραση από τη λατινική λέξη Caesar που σημαίνει Καίσαρας.
Το πιο εντυπωσιακό όμως εκκλησιαστικό συγκρότημα της πόλης είναι η Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου ή Περτσέσκαγια Λαύρα που έχει ανακηρυχτεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς από την Ουνέσκο και ένα από τα “επτά θαύματα” της Ουκρανίας σε ψηφοφορία το 2007. Σύμφωνα με τα χρονικά, ο αγιορείτης μοναχός όσιος Αντώνιος που ασκήτευε στην Μονή Εσφιγμένου, ήρθε και εγκαταστάθηκε στις σπηλιές του Δνείπερου και μαζί με τον μοναχό Θεοδόσιο το 1051 ίδρυσαν το μοναστήρι. Στις κατακόμβες του σώζονται σήμερα περίπου 120 λείψανα αγίων και είναι η έδρα της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Στο πάρκο ακριβώς δίπλα υπάρχει το υπαίθριο Μουσείο Ιστορίας του Ουκρανικού Έθνους, το εντυπωσιακό άγαλμα της ” μητέρας πατρίδας” ύψους 102 μέτρων και βάρους 450 τόνων και μόνο το σπαθί ζυγίζει 9 τόνους! Γύρω από αυτό το σοβιετικής αισθητικής άγαλμα, υπάρχουν συμπλέγματα αγαλμάτων με στρατιώτες και πολλά άρματα μάχης.
Η πόλη καταστράφηκε δύο φορές. Το 1240 από τους Μογγόλους και τον 20ο αιώνα καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς από τους Γερμανούς Ναζί στη διάρκεια του β Παγκόσμιου Πολέμου, αφήνοντας πίσω τους 200 χιλιάδες νεκρούς και μόνο στάχτες και ερείπια. Η πόλη ξαναχτίστηκε από την αρχή και ανέδειξε την παλιά της λάμψη. Μεγάλοι επιβλητικοί δρόμοι, εντυπωσιακές γέφυρες, μεγάλες πλατείες και πάρκα με πολύ πράσινο και λαμπερές εκκλησίες με χρυσούς τρούλους.
Περπατώντας τα βήματα μου με έφεραν στην πλατεία Μεϊντάν ή πλατεία της Ανεξαρτησίας όπου δεσπόζει μια ψηλή κολόνα με μια γυναίκα με ουκρανική φορεσιά. Εδώ το 2013-2014 διαδραματίστηκαν τα γεγονότα που σημάδεψαν την πρόσφατη ιστορία της χώρας.
Απέναντι δεσπόζει μια αψίδα με το άγαλμα του Αρχάγγελου Μιχαήλ που είναι και ο προστάτης της πόλης.
Εκεί κοντά βρίσκεται και το μοναστήρι του Αρχάγγελου Μιχαήλ, το οποίο τον 19ο αιώνα είχε μεγάλη φήμη γιατί κατασκευάζονταν και ευλογούνταν τα δακτυλίδια της Αγίας Βαρβάρας, της οποίας τα οστά βρίσκονταν στο ναό, και αυτά τα δακτυλίδια προστάτευαν όσους τα φορούσαν από τη μαγεία, τις ασθένειες και τον θάνατο.
Το 1937 ο ναός κατεδαφίστηκε με σκοπό να γίνει εκεί ένα μεγάλο άγαλμα του Λένιν αλλά τελικά τα σχέδια ματαιώθηκαν και ο ναός ανακατασκευάστηκε το 1997.
Δίπλα στο μοναστήρι υπάρχουν οι φωτογραφίες με νεκρούς από τις διαμάχες που ξεκίνησαν το 2014.
Πλησιάζοντας τις φωτογραφίες των νεκρών είδα μια μαυροφορεμένη μάνα να ανάβει ένα κερί και να κλαίει βουβά δίπλα στη φωτογραφία του σκοτωμένου γιου της. Σκέφτηκα να τραβήξω μια φωτογραφία για να απαθανατίσω το γεγονός αλλά ένιωσα ντροπή και κατέβασα την κάμερα κάτω. Εκεί δίπλα ήταν και δύο νεαροί με ξυρισμένα κεφάλια που κατάλαβαν ότι είμαι τουρίστας και πέρασαν από δίπλα μου φωνάζοντας στα αγγλικά :
“Θάνατος στους Ρώσους δολοφόνους!” Την σκηνή παρατηρούσε και ένας ηλικιωμένος άνδρας που είδα να κοιτάζει εμένα, τους νεαρούς και τη γυναίκα. Σκέφτηκα να του πιάσω κουβέντα.
-Βλέπω έχετε θρηνήσει πολλά θύματα το 2014. Πολύς ο πόνος, ε;
-Δεν είναι ακριβώς έτσι όπως φτάνουν σε εσάς στη δύση. Μάλλον δεν ξέρεις ότι εδώ στην πλατεία Μεϊντάν το 2014 δεν έγινε εξέγερση αλλά πραξικόπημα υποκινούμενο από τους δυτικούς και συγκεκριμένα τις ΗΠΑ. Ξέρεις ότι απαγορεύτηκε το κουμμουνιστικό κόμμα και γκρεμίστηκαν τα αγάλματα του Λένιν και ό,τι θύμιζε το κοινό σοβιετικό παρελθόν; Εγώ που είμαι κομμουνιστής δεν τολμώ να μιλήσω γιατί αν εκφράσω μια μαρξιστική θέση θα βρεθώ ή στη φυλακή ή σε χαντάκι. Ξέρεις ότι γίνεται ενθοκάθαρση στις ανατολικές ρωσόφωνες περιοχές και έχουν πεθάνει, από τότε, 14 χιλιάδες άτομα και μέσα σε αυτούς πολλά παιδιά; Ξέρεις η χώρα είναι γεμάτη παραστρατιωτικές ακροδεξιές οργανώσεις όπως ο ΑΖΟΦ, ο Δεξιός Τομέας κι άλλες που συνεργάζονται με τις μυστικές υπηρεσίες της δύσης και λειτουργούν με την ανοχή του επίσημου κράτους, απειλούν κρατικούς λειτουργούς, δημοσιογράφους, βιάζουν και βασανίζουν αντιφρονούντες και γενικώς αποτελούν τον φόβο και τον τρόμο όσων θέλουν να εκφράσουν κάτι διαφορετικό από την επίσημη γραμμή; Αυτά φαντάζομαι δεν φτάνουν σε εσάς στη δυτική Ευρώπη.
Μετά τράβηξα μόνος σε μια πλατεία δίπλα στο μοναστήρι και είδα κάποιους μικροπωλητές να πουλούν σουβενίρ και μικροαντικείμενα. Ανάμεσά τους η ματιά μου έπεσε σε κάτι παράξενο. Μια ντάνα με χαρτιά υγείας με τη φωτογραφία του Πούτιν. Χοντροκομμένο χιούμορ ή απύθμενο και άσβεστο μίσος ;
Επειδή το κλίμα είχε βαρύνει πολύ είπα να το ρίξω λίγο έξω. Θεώρησα ότι δεν υπάρχει καλύτερο μέρος για βραδινή έξοδο στην πόλη από την ξακουστή Όπερα του Κιέβου.
Εκείνη την νύχτα είχε βραδιά μπαλέτου και μάλιστα την “Λίμνη των Κύκνων ” του Πιορ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι. Κόσμος είχε αρχίσει να μαζεύεται από νωρίς ντυμένος επίσημα. Κυρίες με τουαλέτες και φορέματα, κύριοι με κουστούμια, όλο το ενδυματολογικό τυπικό μιας παράστασης μπαλέτου και κλασικής μουσικής τηρείται εδώ, γεγονός που δίνει χρώμα και κύρος στη βραδιά. Αν και πάντα στις παραστάσεις πηγαίνω την τελευταία στιγμή, στη συγκεκριμένη παράσταση πήγα νωρίς για να κάνω χάζι. Κάθισα δίπλα σε ένα Ουκρανό που ξεναγούσε μια Κινέζα.
– Είμαι φαν της Όπερας και του μπαλέτου, μου είπε. Έρχομαι 2,3 φορές τον μήνα. Το εισιτήριο για μας τους Ουκρανούς είναι σχετικά οικονομικό όμως για εσάς τους ξένους, φαντάζομαι, είναι πάμφθηνο!
Όταν του είπα ότι είμαι Έλληνας χάρηκε πολύ.
– Είσαι Έλληνας; Τι κρίμα που τις μέρες που θα είσαι στο Κίεβο δεν θα παίζεται η παράσταση που έχει την μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία εδώ, όταν ανεβαίνει. Ξέρεις ποια είναι; Zorba the Greek!
Το άλλο πρωί κινήθηκα χαλαρά χωρίς πρόγραμμα, περπατώντας δίπλα στον Δνείπερο, απολαμβάνοντας μικρογεύματα και καφέ σε προσεγμένους χώρους που η πόλη είναι γεμάτη. Αργότερα κατέληξα στον λόφο Βολοντίμιρ.
Ο συγκεκριμένος λόφος και πάρκο που φτιάχνεται τα τελευταία χρόνια ίσως είναι το μέρος που αναδεικνύει την εντυπωσιακότερη θέα και ομορφιά της πόλης.
Περπατώντας πάνω σε μια μοντέρνα πεζογέφυρα από μέταλλο και γυαλί μαζί με πλήθος κόσμου ατένιζα ένα ανοιχτό ορίζοντα και δίπλα το πλατύ ποτάμι με πολλά πλεούμενα να το διασχίζουν, γέφυρες να ενώνουν τις όχθες του, καταπράσινα δάση, εντυπωσιακές παραλίες για λουόμενους. Από εδώ το Κίεβο φαντάζει σαν μια “πόλη κόσμημα” για την Ευρώπη που εντυπωσιάζει κάθε επισκέπτη.
Εκεί δίπλα βρίσκεται και η «Αψίδα της Φιλίας των Λαών» που κατασκευάστηκε το 1982 για να γιορτασθούν τα 1500 χρόνια από την ίδρυση της πόλης του Κιέβου.
Κάτω από την αψίδα, υπάρχουν αγάλματα με μορφές του κοινού παρελθόντος με τους γύρω λαούς. Επειδή μετά το 2014 οι φιλικές σχέσεις με τη Ρωσία διαταράχθηκαν, κάποιοι σε αυτή την Αψίδα που μοιάζει με ουράνιο τόξο ζωγράφισαν μια ρωγμή. Για αυτή τη ρωγμή ήθελα να ψάξω στη συνέχεια του ταξιδιού μου που θα συνεχίζονταν στη δυτική Ουκρανία, στο Λβιβ.
