Λύκειο Αριστοτέλη: Ένα αρχαιολογικό στολίδι στο κέντρο της Αθήνας
Περίμενα πολλά χρόνια, ώσπου να φύγει εκείνος ο βαρύς μεταλλικός τοίχος πίσω από το Σαρόγλειο Μέγαρο. Κάθε φορά που διάβαινα την οδό Ρηγίλλης, με κατεύθυνση το κτήριο της ΕΡΤ, έστρεφα το βλέμμα σε αυτό το απροσπέλαστο πέτασμα. Αναζητούσα μια χαραμάδα, έστω μια μικρή δίοδο να με οδηγήσει στην πίσω πλευρά, την αθέατη. Εκεί όπου κάποτε άστραφτε το φως και το πνεύμα, ο φωτεινός νους και η υπερέχουσα μάθηση.
Στο Λύκειον του Αριστοτέλους. Ένα τόπο κατάφυτο και ειδυλλιακό με γάργαρα καθαρά νερά και στοχαστικούς βηματισμούς. Ένα φάρο διδασκαλίας, όπου οι Αθηναίοι προπονούσαν τόσο το πνεύμα, όσο και το σώμα.
Ο τοίχος τελικά έπεσε όταν δεν το περίμενα, όταν είχα χάσει τους βηματισμούς, την προσμονή και το μέτρημα. Είχαν προηγηθεί η κρίση, οι εφεδρείες, οι απολύσεις, το λουκέτο στην ΕΡΤ. Μακριά από την Ρηγίλλης εγκλωβισμένη σε μια έντονη συναισθηματική φόρτιση, αναπολούσα ακόμη και τα μώβ πέταλα από τις Τζιακαράντες που κάθονταν στο παρμπρίζ του αυτοκινήτου…
Καλοκαίρι του 2014, 18 ολόκληρα χρόνια μετά την ανακάλυψή του, το Λύκειον του Αριστοτέλους το ιστορικό τοπόσημο της Αθήνας, άνοιξε την είσοδό του για τους πολίτες. Κι ήμουν ανάμεσα στους πρώτους που το περπάτησαν…
ΤΟ «ΛΥΚΕΙΟ»
Τώρα ύστερα από οκτώ χρόνια επιστρέφω στην Ρηγίλλης ξανά… Οι Τζιακαράντες στέκουν ακόμη εκεί, αν και χωρίς το παλιό τους πυκνό φύλλωμα, ραίνουν την άσφαλτο με τα άνθη τους.
Αφήνω πίσω μου το κτήριο της ΕΡΤ, τον αχό του δρόμου κι έτσι όπως βαδίζω κυκλωμένη από τις μυρωδιές, φθάνω στην πλατεία Μελά περνάω την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου και το βλέμμα μου χάνεται μέσα στο πράσινο.
Ακολουθώ την κυκλική διαδρομή με τις πινακίδες, περιεργάζομαι τα ευρήματα, απολαμβάνω τη μυρωδιά των φυτών της ελληνικής γης…
Το τοπίο λιτό κι όμως εδώ η καθολική διάνοια του Αριστοτέλη δημιούργησε ένα ολόκληρο σύστημα οργάνωσης του κόσμου, αντικρίζοντάς τον με πιο νηφάλιο και αναλυτικό τρόπο από τον Πλάτωνα. Η Αριστοτελική σχολή με αφετηρία την εμπειρική πραγματικότητα και με επιστημονική αυστηρότητα, με μεθοδικότητα, μελέτησε και συστηματοποίησε τη Λογική, την Ηθική, την Μεταφυσική και τη Φυσική.
Στην έκταση των 11,5 στρεμμάτων που συνορεύει με τον όμορφο κήπο του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου στα ανατολικά, το Ωδείο Αθηνών στο νότο και το Σαρόγλειο Μέγαρο στο βορά, ο επισκέπτης μπορεί να δει τα ευρήματα, να πληροφορηθεί για την αρχαία χρήση του χώρου και να μάθει περισσότερα για τον Αριστοτέλη και τη σχολή που λειτούργησε εδώ, από τις ενημερωτικές πινακίδες με τα κατατοπιστικά κείμενα που έχουν τοποθετηθεί σε περίοπτη θέση.
Η «ΠΕΡΙΠΑΤΗΤΙΚΗ» ΣΧΟΛΗ
Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος κατέβηκε στην Αθήνα το 335 π.χ. από τη Μακεδονία, όπου βρισκόταν για τη διαπαιδαγώγηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Μίσθωσε κάποια κτήματα στην περιοχή μεταξύ των ποταμών Ιλισού και Ηριδανού, καθότι ξένος δεν είχε δικαίωμα να τα αγοράσει και ίδρυσε τη σχολή του. Η έκταση ήταν πολύ μεγαλύτερη από τη σημερινή: από το ναό του Ολυμπίου Διός, τους πρόποδες του Λυκαβηττού, τον ναό του Λυκείου Απόλλωνα που έδωσε το όνομά του στην περιοχή, μέχρι τον σημερινό Εθνικό κήπο. Ο Αριστοτέλης έχτισε μεγαλόπρεπα οικήματα και στοές που ονομάζονταν «Περίπατοι». Ίσως γι αυτό η σχολή ονομάστηκε «Περιπατητική» και οι μαθητές του «Περιπατητικοί» φιλόσοφοι. Η οργάνωση της σχολής είχε γίνει κατά τα πρότυπα της Πλατωνικής Ακαδημίας και οι φιλοσοφικές σπουδές της βασίστηκαν σε δοκιμές και πειράματα για να αποδειχτούν διάφορα φαινόμενα της φύσης. Λέγεται ότι ο Αριστοτέλης δίδασκε το πρωί τους επιμελείς μαθητές του, ενώ το απόγευμα συνήθιζε στον περίπατό του να αναπτύσσει με εκλαϊκευμένο τρόπο σε ευρύτερο ακροατήριο λιγότερο δύσκολα θέματα.
Ο Αριστοτέλης δίδαξε στη σχολή περίπου 12 χρόνια. Το 323 π.Χ. έφυγε από την Αθήνα και το 322 π.Χ. πέθανε στη Χαλκίδα. Φεύγοντας από την Αθήνα είχε ορίσει διευθυντή της σχολής το μαθητή του Θεόφραστο που τον έκρινε ως τον πλέον κατάλληλο. Έτσι η σχολή του Αριστοτέλη εξακολούθησε να ακτινοβολεί και μετά το θάνατο του μεγάλου δασκάλου.
ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΠΑΛΑΙΣΤΡΑ
Η Παλαίστρα, το βασικό κτήριο του αρχαίου γυμνασίου, που αποτελούσε χώρο προπόνησης των αθλητών στην πάλη, στην πυγμαχία και στο παγκράτιο, έχει αποκαλυφθεί σε έκταση 2,5 στρεμμάτων. Πρόκειται για ένα μεγάλο κτήριο με διαμήκη άξονα από βορρά προς νότο, το οποίο θεμελιώθηκε από το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. και υπάρχουν ενδείξεις πρωϊμότερης χρήσης του χώρου από τον 6ο αιώνα π.Χ.
Το συγκρότημα διατηρήθηκε με επισκευές και προσθήκες για περίπου 7 αιώνες ως τις αρχές του 4ου αιώνα, οπότε και εγκαταλείφθηκε οριστικά. Ωστόσο μετά τα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ. πιθανότατα δεν λειτουργούσε ως παλαίστρα.
Αποτελείται από μια εσωτερική αυλή 23Χ26 μ. που περιβάλλεται στις 3 πλευρές της από στοές πλάτους 3,5 έως 4 μέτρα πίσω από τις οποίες αναπτύσσονται με αξιοπρόσεκτη συμμετρία ευρύχωρα ορθογώνια δωμάτια.
Σύμφωνα με το Ρωμαίο αρχιτέκτονα Βιτρούβιο, η μεγαλύτερη αίθουσα στο κέντρο της βόρειας πλευράς ταυτίζεται με το Εφηβείον που ήταν χώρος διδασκαλίας με ειδικά καθίσματα. Δυτικά και ανατολικά του είχαν χωροθετηθεί το Ελαιοθέσιον, όπου οι αθλητές άλειφαν το σώμα τους με λάδι πριν από την προπόνηση, το Κονιστήριον ή Κονίστρα, χώρος με άμμο όπου κυλιόντουσαν οι παλαιστές και το Κωρυκείον, δωμάτιο από την οροφή του οποίου κρέμονταν οι Κώρυκοι, δηλαδή οι σάκοι πυγμαχίας.
Στο βορειοδυτικό τμήμα της αυλής σώζεται πηγάδι του 4ου αιώνα π.Χ. υπενδεδυμένο εσωτερικά με πήλινους δακτυλίους, οι οποίοι φέρουν εγκοπές για τη διευκόλυνση της κατασκευής του και της καθόδου.
Παραπλεύρως τον 1ο αιώνα μ.Χ. κατασκευάστηκε δεξαμενή ψυχρού λουτρού για τους αθλητές με αψιδωτές τις στενές πλευρές της. Την ίδια περίοδο εντάχθηκαν με απόλυτη συμμετρία στο βορειοανατολικό και βορειοδυτικό τμήμα της Παλαίστρας τα λουτρά, τα οποία πιθανότατα αντικατέστησαν τους προγενέστερους λουτρώνες των κλασσικών χρόνων.
Οι περισσότεροι τοίχοι του κτηρίου εδράζονταν στον φυσικό βράχο (μαργαϊκός σχιστόλιθος, γνωστός ως κιμιλιά). Το κατώτερο τμήμα τους ήταν λίθινο, ενώ η αναδομή τους πλινθόκτιστη. Τα δάπεδα των χώρων ήταν κυρίως από πατημένο χώμα.
Η ΑΝΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ
Τα ελάχιστα απομεινάρια της Παλαίστρας, ήρθαν στο φως το 1996 στη διάρκεια ανασκαφών στο οικόπεδο το οποίο είχε παραχωρηθεί από το ελληνικό δημόσιο στο ίδρυμα Γουλανδρή για την ανέγερση Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Η ανεύρεση του μνημείου και η ταύτισή του με το Λύκειο του Αριστοτέλη, προκάλεσε το ενδιαφέρον σε παγκόσμιο επίπεδο και οδήγησε στη ματαίωση της ανέγερσης του μουσείου.
Σύμφωνα με την Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών Ελένη Μπάνου «τα περισσότερα ευρήματα είναι των ρωμαϊκών χρόνων, του 1ου αιώνα. Βρέθηκε επίσης ένα σπάραγμα από αρχαίο Ιωνικό κιονόκρανο που υποδηλώνει ότι οι στοές ήταν Ιωνικού ρυθμού».
ΗΠΙΑ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ
Η ανάπλαση της παλαίστρας, του επιβλητικού οικοδομήματος που οι Αθηναίοι προπονούσαν τόσο το πνεύμα, όσο και το σώμα τους , ξεκίνησε το 2011.
«Επελέγη η χαμηλή και ήπια ανάδειξη» υποστηρίζει η Ε. Μπάνου, « ώστε να μην υπερκεράσει τη σημασία του μνημείου. Τα ευπαθή σημεία καλύφθηκαν από τρία στέγαστρα χαμηλά με γυάλινα πετάσματα όχι ένα μεγάλο όπως αρχικά είχε προγραμματιστεί. Έγιναν περιορισμένες συμπληρώσεις των τοιχοποιιών σημείων και γραμμικές υποδηλώσεις των τμημάτων που δεν σώζονται με στόχο την αποκατάσταση της αναγνωρισιμότητας του μνημείου, διευθετήσεις για την πρόσβαση των επισκεπτών, βαθμιδωτή στάση θέασης και ενίσχυση της μεσογειακής χλωρίδας».
Ελιές, κυπαρίσσια, ροδιές, κουτσουπιές, δενδρολίβανα, λεβάντες, θυμάρι, ρίγανη, άκανθοι και άλλα παραδοσιακά φυτά φύονται στον χώρο σε συνδυασμούς ή συστάδες με κριτήριο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, τα διαφορετικά χρώματα και τις περιόδους ανθοφορίας σε μια προσπάθεια να αποδοθεί η ποικιλία που χαρακτήριζε το παριλίσιο τοπίο της αρχαιότητας.
Στο χώρο, έχει διαμορφωθεί ένα μικρό καλαίσθητο θεατράκι 150 θέσεων, το οποίο έχει άπλετη θέα στα ευρήματα.
ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ΟΙΚΟΛΟΓΟΣ
«O Aριστοτέλης, υπήρξε μεταξύ άλλων και ο πρώτος οικολόγος επιστήμονας της οικουμένης με ιδιαίτερα αξιόλογα έργα στον τομέα αυτό» υποστηρίζει η Δρ. Έφη Βαλιάντζα- Αφτιά, Μηχανικός Περιβάλλοντος και Νηπιαγωγός, καθώς και μέλος και του Αριστοτελικού Ομίλου Αθηνών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα έργα του μεγάλου φιλοσόφου, όπως π.χ. Περί τα ζώα ιστορίαι, Περί ζώων μορίων, Περί ζώων κινήσεως, Περί ζώων γενέσεως, Περί ουρανού, Μετεωρολογικά, Περί ορυκτών, Περί ζωής και θανάτου κλπ
Η Ε. Βαλιάντζα-Αφτιά επισημαίνει ότι η συνεχής καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, του ενεργητικού νοός («ποιητικού νοός» κατά τον Αριστοτέλη) είναι απαραίτητη για τον καθένα και μπορεί με κατάλληλη άσκηση να οδηγήσει σε μεταμορφώσεις επί τα βελτίω των επικίνδυνων για το παγκόσμιο περιβάλλον συμπεριφορών της σημερινής καταναλωτικής δυτικής κοινωνίας, όπως και να οδηγήσει επίσης σε βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής των ανθρώπων.
ΨΗΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
«Ο Αριστοτέλης μαθητής του Σωκράτους και διδάσκαλος του Αλεξάνδρου, είναι ο θεμελιωτής της αποδεικτικής Επιστήμης και της Λογικής» μας λέει η συγγραφέας και μέλος του Αριστοτελικού Ομίλου Αθηνών κ. Έφη Πολυγιαννάκη. «Τα σωζόμενα έργα του, κατά κατάταξη, Όργανο, Φυσικά μετά τα Φυσικά, Έργα ηθικής και πρακτικής φιλοσοφίας, Έντεχνος λόγος, ανήκουν στα λεγόμενα «ακροαματικά», επειδή τα είχε διδάξει προφορικά στο Λύκειο. Από τα «εξωτερικά», για το ευρύ κοινό, σώζονται μόνον λίγα.
Κατά τον Αριστοτέλη η Φιλοσοφία έχει κίνητρο την γνώση αυτή καθ’ αυτή (εαυτής ένεκεν), γιατί ο άνθρωπος «φύσει του ειδέναι ορέγεται». Ο μεγάλος φιλόσοφος διδάσκει, ότι Επιστήμη έχουμε, όταν γνωρίζουμε την αιτία, για την οποίαν το πράγμα υπάρχει ως αιτιατόν και ότι το πράγμα αυτό δεν δύναται να υπάρξει κατ’ άλλον τρόπο.
Ο Αριστοτέλης διδάσκει, ότι σκοπός μας είναι να γίνουμε αγαθοί και σπουδαίοι και ευδαίμονες. Η Ευδαιμονία είναι Αγαθόν. Απορρέει από την ικανοποίηση του Νου, χωρίς να απορρίπτεται η ικανοποίηση των φυσικών αναγκών μέσα στο πλαίσιο του Μέτρου.
Τα παραπάνω είναι ψήγματα της αριστοτελικής σκέψεως και φιλοσοφίας. Τόμοι έχουν γραφτεί από τα μεγαλύτερα πνεύματα της ανθρώπινης διανόησης σχετικά με αυτήν. Τριάντα πέντε επιστήμες έχουν εδώ την αφετηρία τους και δικαίως ο Αριστοτέλης θεωρείται ο πατέρας της Επιστήμης.
