Στην εποχή μας που ο τουρισμός έχει εξελιχτεί σε μια βιομηχανία με γρήγορο και εύκολο κέρδος, κάθε πόλη και χωριό ψάχνουν να αναδείξουν κάποιον παλιό μισογκρεμισμένο τοίχο, κανένα οξειδωμένο τέντζερη ή κάποιο σετ παλιών πιάτων για να αυτοχαρακτηριστούν ως «τουριστικός προορισμός» και να προσελκύσουν επισκέπτες. Η Ρώμη βρίσκεται ακριβώς στην απέναντι όχθη. Είναι τόσο γεμάτη με ιστορικά μνημεία και αξιοθέατα που όσες φορές και να την επισκεφτεί κάποιος ή και ακόμα να είναι ντόπιος πάντα έχει να ανακαλύψει κάτι καινούριο.
Η αλήθεια είναι στην πρώτη μου επίσκεψη δεν είχα πάρει μυρουδιά ποια πόλη είχα την τύχη να επισκεφτώ, παρόλο που είχα διαβάσει τόσα πολλά για την ιστορία της. Χρειάστηκε μετά από χρόνια, κάποια Χριστούγεννα, να ξαναπάω για να νιώσω το μεγαλείο της.
Έχοντας ήδη ταξιδέψει σε δεκάδες χώρες ανά τον κόσμο και εκατοντάδες πόλεις τότε άρχισα να καταλαβαίνω γιατί το Παρίσι, το Λονδίνο και η Ρώμη ανήκουν στην κορυφή των παγκόσμιων μητροπόλεων με ιδιαίτερο ειδικό βάρος. Η Ρώμη όμως ξεχωρίζει και από τις δυο προηγούμενες σε ένα σημείο. Είναι ένα «αρχιτεκτονικό πλεκτό» με νήματα που ξεκινούν από την αρχαιότητα που πλέκονται περίτεχνα με άλλα νήματα από το Μεσαίωνα, την Αναγέννηση, τη νεότερη και σύγχρονη εποχή, ένα άρτιο φαντασμαγορικό σκηνικό.
Ένα σκηνικό για κινηματογραφική υπερπαραγωγή όπου ο κάθε επισκέπτης νιώθει πρωταγωνιστής μιας μακράς ιστορικής διαδρομής, ανακαλύπτοντας πώς το παλιό μπορεί να συμβαδίσει με το νέο με πλήρη αρμονία χωρίς καμιά επιτήδευση.
Απ’ όπου και να αρχίζεις να βλέπεις τη Ρώμη θα ανακαλύψεις τις ομορφιές της, όμως το Κολοσσαίο θεωρείται καλό σημείο εκκίνησης. Το Κολοσσαίο είναι ένα αμφιθέατρο χωρητικότητας 65.000 θεατών-κολοσσιαίων διαστάσεων για την εποχή του- που οικοδομήθηκε στη θέση όπου υπήρχε ένα κολοσσιαίο άγαλμα του Νέρωνα. Αυτοί είναι και οι δύο λόγοι που πιστεύεται ότι πήρε το αντίστοιχο όνομα. Κτίστηκε από τον αυτοκράτορα Βεσπασιανό τον 1 αιώνα μ.Χ. ο οποίος κατασκεύασε και τις πρώτες δημόσιες τουαλέτες και ο όρος «Βεσπασιανές» ταυτίστηκε ανά την υφήλιο με τα δημόσια αποχωρητήρια. Σε παγκόσμιο δημοψήφισμα του 2007, το Κολοσσαίο ψηφίστηκε ως ένα από τα 7 θαύματα του σύγχρονου κόσμου γι’ αυτό και καθημερινά γεμίζει με χιλιάδες επισκέπτες και είναι το μνημείο με την μεγαλύτερη επισκεψιμότητα στη Ρώμη μαζί με τον Αγ. Πέτρο.
Αυτό το «θαύμα» της αρχιτεκτονικής με τις πολλές πλατφόρμες, βλέποντας το ψυχρά προκαλεί θαυμασμό, αφού εκτός από χώρος για μονομαχίες σώμα με σώμα ήταν κατασκευασμένο να γεμίζει νερό και να μετατρέπεται σε πισίνα όπου λάμβαναν χώρα ακόμα και ναυμαχίες! Προσωπικά ένιωσα μεγάλη αποστροφή και ένα έντονο κόμπο στο στομάχι αναλογιζόμενος ότι σε αυτό τον χώρο είχαν χυθεί τόνοι αίματος αθώων ζώων και ανθρώπων για χάρη του θεάματος… Σε μια δεύτερη ανάγνωση αυτό το μέρος αντιπροσωπεύει τον πρόδρομο των θεαμάτων λαϊκής υποκουλτούρας του δυτικού πολιτισμού για να κολακέψει με τον χειρότερο τρόπο τα κατώτατα ανθρώπινα ένστικτα, κάτι που συνεχίζει επάξια στις μέρες μας ο κακός κινηματογράφος, η τηλεόραση και η πλειοψηφία των κοινωνικών μέσων του διαδικτύου. Το μάτι όμως ενός σημερινού τουρίστα μένει μόνο στο στιβαρό εντυπωσιακό κτήριο που στέκει αγέρωχο και σχετικά άφθαρτο για 2000 χρόνια.
Προχωρώντας σε απόσταση αναπνοής ξεδιπλώνεται η αρχαία αγορά («Φόρουμ») με πλήθος μνημείων που αποτελούν σταθμό για τη ρωμαϊκή ιστορία. Ανάμεσα σε αυτά η αψίδα του Τίτου ως ανάμνηση της καταστροφής του ναού της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ. όπου διακρίνονται εβραίοι σκλάβοι, χρήματα και λάφυρα και η καλοδιατηρημένη αψίδα του Μ. Κωνσταντίνου για την επέτειο της νίκης του εναντίον του Μαξέντιου το 312 μ.Χ. άρρηκτα συνδεδεμένη με το όραμα του «φωτεινού σταυρού» και το «Εν τούτο Νίκα».
Πιο κάτω ο ναός του Ιουλίου Καίσαρα, στο σημείο ακριβώς που δολοφονήθηκε το 44 π.Χ. ο κορυφαίος ρωμαίος αυτοκράτορας από 23 μαχαιριές συνωμοτών, μεταξύ αυτών και του Βρούτου τον οποίο υπεραγαπούσε ως γιο του, παιδί της ερωμένης του Σερβιλίας, του μεγάλου του έρωτα. Γενικά, κάθε πέτρα μέσα στο «Φόρουμ», αν και φαντάζει αδιάφορη, κρύβει πίσω της μεγάλες στιγμές του παρελθόντος. Δίπλα ο λόφος Παλατίνος, ένας από τους 7 της πόλης, συνδεμένος με τον θρύλο του Ρωμύλου, του Ρέμου και της λύκαινας και τόπος κατοικίας και χλιδής των αυτοκρατόρων και διασήμων Ρωμαίων.
Παραδίπλα, ο λόφος Καπιτωλίνος , με το Καπιτώλιο και την περίφημη πλατεία που σχεδίασε ο Μιχαήλ Άγγελος όπου στη σκάλα της δεσπόζουν τα αγάλματα του Κάστορα και του Πολυδεύκη τα οποία σώζονται από την αρχαιότητα. Η πλατεία μου ανέσυρε μνήμες από την ελεγειακή ταινία του Πίτερ Γκριναγουέι «Η κοιλία του αρχιτέκτονα» και την εξαιρετική μινιμαλιστική μουσική του Βιμ Μέρτενς.
Ακριβώς δίπλα από το Καπιτώλιο, αναδύεται εντυπωσιακά αλλά κάπως παράταιρα το μνημείο του Βιτόριο Εμανουέλε του ΙΙ. Κατασκευασμένο από κατάλευκο μάρμαρο έρχεται σε αντίθεση με τα «παλ» χρώματα των γύρω κτηρίων.
Πολλοί το χαρακτηρίζουν ειρωνικά και ως «γαμήλια τούρτα» και αξίζει να σημειωθεί ότι ήταν η κατοικία του Μπενίτο Μουσολίνι και το σημείο που είχε επιλέξει να βγάζει τους πύρινους λόγους του για να προκαλεί δέος και θαυμασμό.
Μετά τα βήματά σου σε φέρνουν στην Φοντάνα ντι Τρέβι, την «κρήνη του τρίστρατου» αυτή την φινετσάτη εμβληματική σύνθεση γλυπτών, βράχων και τρεχούμενων νερών τουρκουάζ χρώματος γεμάτη από στριμωγμένους τουρίστες που πετούν κέρματα και βγάζουν σέλφι. Προσωπικά προτιμώ να τη θυμάμαι στην ταινία «Ντόλτσε Βίτα» του Φελίνι με την Ανίτα ΄Εκμπεργκ και τον Μαρσέλο Μαστρογιάννι να πλατσουρίζουν ερωτοτροπώντας μόνοι τους. Γενικώς η Ρώμη είναι γεμάτη από κρήνες με ευφάνταστα γλυπτά με θαλάσσιες θεότητες, μάσκες, παράξενα ζώα ή πρωτότυπα συμπλέγματα γλυπτών όπως αυτά που βρίσκονται στην Πιάτσα Ναβόνα, μια από τις ομορφότερες πλατείες του κόσμου.
Αυτή η πανταχού παρουσία κρηνών στην «Αιώνα Πόλη» δροσίσει όχι μόνο κυριολεκτικά τους επισκέπτες αλλά και μεταφορικά τα βλέμματά τους.
Ένα άλλο δυνατό στοιχείο ουσίας της πόλης είναι η πρωτοτυπία των δημοσίων χώρων της , όπου δεν αποτελούν αναμασημένη «αρχιτεκτονική παπαγαλία» αλλά πρωτότυπα δημιουργήματα πηγαίας έμπνευσης που αξιοποιούν στο έπακρο τις ιδιαιτερότητες του φυσικού περιβάλλοντος , σέβονται το προϋπάρχον και κάνουν τον επισκέπτη ή κάτοικο να αισθάνεται άνετα μέσα σε ένα περιβάλλον αισθητικής αρμονίας. Η Πιάτσα ντι Σπάνια,
Η Πιάτσα ντελ Πόπολο,
η βίλα Μποργκέζε , η Πιάτσα ντε λα Ροτόντα, η γέφυρα του Καστέλ Σαντ Άντζελο
και τόσοι άλλοι δημόσιοι χώροι ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.
Δυνατό επίσης στοιχείο της πόλης είναι οι εκκλησίες της. Το ρωμαϊκό «Πάνθεον», ένας ναός αφιερωμένος σε όλους τους αρχαίους θεούς που μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία, είναι φημισμένο για τον περίτεχνο θόλο του (κούπολα) και αποτελεί τέλειο δείγμα κλασικής αρχιτεκτονικής και κορυφαίο επίτευγμα για την εποχή του και αρχέτυπο για όλο τον κόσμο.
Η βασιλική του Άγιου Πέτρου, ο μεγαλύτερος ναός της Χριστιανοσύνης στην υφήλιο, κτίστηκε πάνω στον τάφο του απόστολου Πέτρου που σταυρώθηκε και μαρτύρησε στον ιππόδρομο της Ρώμης.
Μέσα σε όλη αυτήν την χλιδή, τα μαρμαρόστρωτα δάπεδα και το φορτωμένο ντεκόρ που επιδιώκουν τον εντυπωσιασμό, το μάτι πέφτει με θαυμασμό στην «Πιετά» (Αποκαθήλωση) του Μιχαήλ Άγγελου, ένα γλυπτό λεπτής ευαισθησίας όπου η Παναγία κρατά στα χέρια της, νεκρό και άψυχο, το σώμα του γιου της.
Ο ναός όμως που ο Μιχαήλ Άγγελος κλέβει την παράσταση και φτάνει την τέχνη της ζωγραφικής ίσως στο υψηλότερο σημείο της ιστορίας της είναι το διπλανό παρεκκλήσι του Βατικανού, η Καπέλα Σιστίνα. Η πλαστικότητα του όγκου των σωμάτων, η πρωτοτυπία και η αμεσότητα των εκφράσεων και των κινήσεων, η αρμονία του φωτός και των χρωμάτων με έκαναν να πάθω «αυχενικό» αφού ξεχάστηκα απορροφημένος να κοιτώ το ταβάνι και ξεπέρασα τα όρια αντοχής μου. Θέλω να υπογραμμίσω ότι η δύναμη των έργων του συγκεκριμένου καλλιτέχνη στην Καπέλα Σιστίνα είναι τέτοια όπου σημαντικές τοιχογραφίες του Μποτιτσέλι και άλλων σπουδαίων ζωγράφων που συνυπάρχουν στο ναό υποσκιάζονται πλήρως και φαντάζουν αδιάφορες.
Μιλώντας για, τις εκκλησίες της Ρώμης θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρω την Σάντα Μαρία του Τραστέβερε (της πιο γραφικής συνοικίας της πόλης) και τα περίφημα ψηφιδωτά της,
τον ναό του Σαν Κλεμέντε του 4ου αιώνα με λιτή αλλά επιβλητική διακόσμηση
την Σάντα Μαρία ντελ Πόπολο με τους ξακουστούς πίνακες του Καραβάτζιο, τον ναό του Αγίου Ιγνατίου με εντυπωσιακή τρισδιάστατη τοιχογραφία οροφής,τον Σαν Πέδρο ντι Βίνκολι με το διάσημο άγαλμα του Μωυσή.
Φυσικά η Ρώμη, πέρα από τα μνημεία της, ξεχωρίζει για την όλη ατμόσφαιρα που προσφέρει. Γυρνώντας την με τα πόδια (σαφώς ο καλύτερος τρόπος να την εξερευνήσεις) περιπλανιέσαι, χωρίς πλάνο και τουριστικούς οδηγούς, μέσα σε πετρόστρωμένα σοκάκια με ατμοσφαιρικές οικίες με τοίχους ξεθωριασμένους στο χρώμα της ώχρας, νιώθεις συνεπαρμένος περνώντας έξω από τα καφέ από την μυρωδιά του εσπρέσο και του τιραμισού, ζαλίζεσαι από το άρωμα του φρεσκοφτιαγμένου πέστο που αναδύεται από τα παράθυρα, ακούς σαν μουσική τις τραγουδιστές ηχηρές φωνές των Ιταλών και των Ιταλίδων να χαιρετιούνται, να πειράζονται , να καυγαδίζουν.
Η Ρώμη είναι μια «κιβωτός πολιτισμού», μια πόλη με θαλπωρή, με μπρίο που προσφέρει άπλετη ρομάντζα σε όποιον αφεθεί στη γοητεία της. Ευτυχώς για μας τους Έλληνες βρίσκεται τόσο κοντά και μπορούμε να επιστρέφουμε συχνά και να χαιρόμαστε την «αιώνια» ομορφιά της.
