Η«μόνην ἔμβασιν», κυριολεκτικά, είναι που την ενώνει με τον κόσμο. Εκεί στη βόρεια πλευρὰ τῆς αρχαίας Επιδαύρου Λιμηρᾶς.
Στην αρχαιότητα ἡ περιοχή ονομαζόταν Μινώα καὶ ὁ ἀπότομος βράχος, ὅπου χτίστηκε τὸ φρούριο ήταν γνωστὸς σὰν Μινώα ἄκρα.
Τὸν 6ο αἰ. μ.Χ. ἐπὶ αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μαυρικίου, όταν κάτοικοι ἀπὸ την περιοχή τής Σπάρτης αναζητώντας ασφαλέστερη θέση γιὰ νὰ αποφύγουν τὶς βαρβαρικές ἐπιδρομὲς μετοίκησαν στη Μονεμβασιά. Η πρώτη εγκατάσταση στο βράχο. Ἡ ύπαρξη της πόλης επιβεβαιώνεται ἀπὸ σποραδικές πληροφορίες ὅπως ὁ φοβερός λοιμός πού τὴν ἐρήμωσε τὸ 746 μ.Χ. ἀλλὰ καὶ ἡ επίθεση ποὺ δέχτηκε ἀπὸ τὸ Νορμανδικὸ στόλο ποὺ ὅμως αντιμετωπίστηκε.
Η Μονεμβάσια ή Μονεμβασία ή Μονεμβασιά ή Μονοβάσια, γνωστή στους Φράγκους ως Μαλβαζία, ένας βράχος της Λακωνικής γης. Το «πετρωμένο καράβι» του Ρίτσου, το «Γιβραλτάρ της Ανατολής». Μάστορες σπουδαίοι την σμίλεψαν τοίχο τοίχο, σοκάκι σοκάκι, σπίτι σπίτι. Την πόθησαν κουρσάροι Μαυριτάνοι, θεόρατοι ιππότες, τις έταξαν οι σταυροφόροι, την κανάκεψαν αυτοκράτορες. Μα εκείνη εκεί, στον βράχο.
Η μοίρα της δέθηκε με τη θάλασσα και οἱ Μονεμβασιώτες ναυτικοί έγιναν ξακουστοί και περιζήτητοι. Μα δεν έφτανε το να είσαι καλός, θέλημα είναι να΄σαι και πλούσιος και μια που χρόνια τους “βαρούσαν” οι πειρατές, είπαν κι αυτοί, αφού κατέχουν το κουμάντο, ελέγχουν και το πέρασμα, σειρά τους να κουρσέψουν. Έτσι και έγινε και μέσα από τους καλούς τους ναύτες βγήκαν κουρσάροι με στολισμένο όνομα και βιός που μπερδευόσουν στο μέτρημα.
Ο Γιάννης Ρίτσος πεθαίνει στην Αθήνα στις 11 Νοεμβρίου του 1990. Η σορός του ενταφιάζεται στη γενέτειρά του, τη Μονεμβασιά. Από την Ελευθεροτυπία έχουμε κατέβει για να καλύψουμε το ρεπορτάζ. Την μέρα της κηδείας του βρέχει, βρέχει πολύ. Πολύς και ο κόσμος. Έχω ανέβει σε ένα κομμάτι πέτρα πάνω από την είσοδο του νεκροταφείου το φέρετρο 10 μέτρα εμπρός μου, μα όσο φτάνει το μάτι, ίσα με πάνω την πόρτα του κάστρου, κόσμος, που όλο βγαίνει. Θυμάμαι πολύ έντονα εκείνη την εικόνα, όσες ομπρέλες χωράει το μάτι σου. Ομπρέλες, ομπρέλες, ομπρέλες.
Έτσι γνώρισα την Μονεμβάσια, έτσι την αγάπησα και από τότε σε κάθε ευκαιρία, για λίγο ή πολύ θα πάω.
Από την άλλη, οι ντόπιοι λένε πως στην Μονεμβασιά, τίποτα δεν θα δεις δυο φορές, αφού κανένα σοκάκι, καμία καμάρα και καμιά εκκλησία δεν είναι ίδια με την άλλη. Ήταν πολλοί οι πολιτισμοί που πέρασαν και όλοι άφησαν τα σημάδια τους.
Η βόλτα στην Άνω Πόλη και το Ναό της Αγίας Σοφίας, μια απαραίτητη στάση στο Ναό του Ελκόμενου Χριστού, του Ελκόμενου, τι “θεικό” όνομα. Η εκκλησία, χτισμένη τον 13ο αιώνα, βρίσκεται στην κεντρική πλατεία και αποτελεί εκκλησία-σύμβολο, όπου μάλιστα γίνονται και πολλοί γάμοι, ενώ την επισκέπτονται και προσκυνητές από όλο τον κόσμο. Πήρε το όνομά της από την εικόνα του Χριστού Ελκόμενου, η οποία μάλιστα είχε κλαπεί το 1979, βρέθηκε το 1980 και ξαναγύρισε στην εκκλησία 32 χρόνια αργότερα. Απέναντι από την εκκλησία βρίσκεται η αρχαιολογική συλλογή του κάστρου Μονεμβασιάς, που στεγάζεται σε ένα παλιό μουσουλμανικό τέμενος. Τώρα αν σας αρέσουν τα μουσεία, μπορείτε να επισκεφτείτε τα δύο λαογραφικά μουσεία στη Ρειχιά και στις Βελιές.
Τέτοιες μέρες αν σε βγάλει ο δρόμος, θα ευχαριστηθείς θάλασσα, η παραλία Κάκαβος στα αριστερά της γέφυρας με φόντο το κάστρο της Μονεμβασιάς και η μικρή παραλία της Κούρκουλας, γιατί κακά τα ψέματα τις πολύ ζεστές ώρες της μέρας καλό είναι να μην είσαι μέσα στο κάστρο, οι γύρω παραλίες είναι προτιμότερες.
