FeaturedMissionsTravel StoriesΚόσμος

Οδησσός:. Στις γειτονιές των «Φιλικών» και τις σκάλες του Ποτέμκιν

Ταξιδεύοντας εκεί όπου τώρα έπιασε φωτιά: ένα οδοιπορικό στην Ανατολική Ευρώπη, στην Ουκρανία και στις γειτονικές της χώρες, πριν ξεσπάσει ο πόλεμος.

Η Οδησσός ιδρύθηκε το 1794 από την Μεγάλη Αικατερίνη  ενσαρκώνοντας το “στρατιωτικό και εμπορικό όραμα” της “παγωμένης” Ρωσικής Αυτοκρατορίας να βρει διέξοδο στα “ζεστά” νερά του Ευξείνου Πόντου. Λιμάνι στρατηγικής σημασίας της Μαύρης Θάλασσας, γνωρίζει μεγάλη ακμή τον 19ο αιώνα και αποκτά κοσμοπολίτικο χαρακτήρα καθώς κατοικείται από Ρώσους, Ουκρανούς, Εβραίους, Γάλλους,  Ιταλούς, Γερμανούς και φυσικά Έλληνες που δημιουργούν μια σημαντική παροικία.

Εκεί ιδρύθηκε το 1814 η Φιλική εταιρεία που οργανώνει και καθοδηγεί την έναρξη της ελληνικής επανάστασης. Η πόλη διατηρεί και σήμερα στοιχεία από τον κοσμοπολιτισμό της και την παλιά της αίγλη και πολλά από αυτά φέρουν την σφραγίδα του δημάρχου της Έλληνα ευεργέτη Γρηγορίου Μαρασλή. Η Οδησσός συνδέεται και με μια σπουδαία ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν το “Θωρηκτό Ποτέμκιν ” καθώς στα σκαλοπάτια της πόλης διαδραματίστηκε μία από τις σημαντικότερες σκηνές του παγκόσμιου κινηματογράφου.

Η νύχτα στο Τιράσπολ της Υπερδνειστερίας ήταν δύσκολη λόγω των τσιμπημάτων των ψύλλων από βόλτα μου στον Δνείστερο. Κάτι αντισταμινικά που είχα πρόχειρα, με βοήθησαν να έχω ηπιότερα συμπτώματα. Το πρωί αφού πήρα  πρωινό στον ξενώνα,  ρώτησα την ιδιοκτήτρια πώς μπορώ να πάω στον σταθμό των τρένων.

“Δεν υπάρχει λεωφορείο, δυστυχώς… Αλλά θα σε πάει  με το αυτοκίνητό του ο άντρας μου!”

Έτσι, νιώθοντας ότι είμαι στο χωριό μου και κάποιος συγγενής μου κάνει μια αυτονόητη χάρη, χωρίς να το καταλάβω βρέθηκα στον σταθμό και μπήκα στο τρένο για την Οδησσό.

Ήταν αρκετά πρωί και περάσαμε από μια γέφυρα τον ποταμό Κουτσουρχάν που ο ήλιος τον φώτιζε οριζόντια και κατευθυνθήκαμε προς την Ουκρανία.

Στη γραμμή των συνόρων ο έλεγχος ήταν τυπικός από μια αξιωματικό υπηρεσίας και διασχίζοντας τη μεγάλη, μονότονη ουκρανική πεδιάδα, χωρίς να το καταλάβω, είχαμε φτάσει στην Οδησσό.

Φτάνοντας στον σταθμό προτίμησα να περπατήσω με τα πόδια για να νιώσω καλύτερα τον ρυθμό της πόλης.

Εκεί  κοντά σε ένα πολυσύχναστο δρόμο βρίσκεται ο  ναός του Αγίου Παντελεήμονα που κτίστηκε με πρωτοβουλία μοναχών που είχαν έρθει στα τέλη του 19ου αιώνα από το Άγιο Όρος από το ρωσικό μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα.

Πιάνοντας κουβέντα μου είπαν ότι  ο ναός ήταν, επί Χρουστσόφ, Πλανητάριο μέχρι το 1990 και τώρα έχει τη φήμη ότι οι ιερωμένοι του ψήνουν και πουλούν  πίτες με λαχανικά και κρέας που οι επισκέπτες τιμούν δεόντως.

Πολύ κοντά βρίσκεται και η κεντρική αγορά της πόλης, η Privoz, με πληθώρα αγαθών και τροφίμων. Το μάτι μου έπεσε στην ποικιλία αποξηραμένων και καπνιστών ψαριών, αγαπητό έδεσμα σε όλες τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ.

Μέσα στην αναμπούμπουλα του παζαριού βλέπω μια συμπαθητική πωλήτρια να μου λέει:

-Αν θες κάτι να δοκιμάσεις, πες μου, αλλά εγώ σου προτείνω αυτές τις καπνιστές ρέγγες.

-Όχι ευχαριστώ… Απλά κοιτάω… Άλλωστε είναι πολύ πρωί για ψάρι.

-Τι λες; Κάνεις λάθος! Εδώ τις τρώμε για πρωινό!

Κατευθύνθηκα προς την οδό Πούσκιν που υπήρχαν πολλά παλιά κτήρια που θύμισαν παλιές δόξες της πόλης. Η πλειοψηφία των κτηρίων βρίσκονταν σε εγκατάλειψη αλλά όσα είχαν ανακαινιστεί το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό.

Κατευθυνόμενος προς το κέντρο οι γύρω δρόμοι ανέδυαν μια αίσθηση παλιάς αίγλης και αρχοντιάς που διατηρείται κλασική όσα χρόνια και αν περάσουν, ακόμα και αν τα κτήρια δεν είναι καλοσυντηρημένα. Φτάνοντας στο ξενοδοχείο γνώρισα ένα νεαρό Γάλλο φοιτητή, τον Ζαν Πολ, που έκανε τον γύρο της Ευρώπης και μου μίλησε με ενθουσιασμό για την Ελλάδα που είχε επισκεφτεί πρόσφατα.

-Πάω για μπάνιο στη θάλασσα. Θα έρθεις;

-Γιατί όχι; Πάμε!

Η Οδησσός θεωρείται καλοκαιρινό θέρετρο της χώρας και  πολλοί ντόπιοι την επισκέπτονται το καλοκαίρι για να κάνουν τα μπάνια τους. Πολλοί από αυτούς βλέπουν πρώτη φορά θάλασσα στη ζωή τους και μάλιστα θάλασσα που να μπορείς να κολυμπήσεις και να χαρείς την αίσθηση της αμμουδιάς και της χαλαρότητας που προσφέρει. Φτάνοντας στην παραλία είδαμε πολύ κόσμο στρυμωγμένο ο ένας δίπλα στον άλλο, οικογένειες με παιδιά,  νεαρούς με ρακέτες,  αυτοσχέδιες ψησταριές, μυρωδιές από ψητό κρέας,  ένα κλίμα λαϊκής γιορτής.

Αντικρίζοντας όμως στην ακροθαλασσιά, ακούω τον Ζαν Πολ να μου λέει με απογοήτευση.

-Σε αυτά τα νερά, ένας Έλληνας, φαντάζομαι, ότι δεν θα έβαζε ούτε τα πόδια του…

Τα πόδια μου τα έβαλα μέσα, μέχρι τον αστράγαλο, αλλά το νερό δεν ήταν καθόλου ελκυστικό να με κάνει να βουτήξω, παρά τη μεγάλη ζέστη.

Έτσι κινήθηκα παραλιακά. Πρώτα πέρασα από το “Μνημείο του Άγνωστου Ναύτη” όπου μια φλόγα καίει ασταμάτητα κάτω από ένα οβελίσκο 21 μέτρων.

Εκεί ξεκινάει το πάρκο Shevchenko με πολύ όμορφες γωνιές και πολύ πράσινο. Πολύς κόσμος έξω, κάποιοι κολλημένοι με το σκάκι, πιο πέρα μουσικά σχήματα με το κοινό τους, ομάδες που έκαναν αερόμπικ, χορό, γιόγκα, πολλή ζωντάνια και δράση.

Στο δρόμο μου συνάντησα όμορφες πλατείες, πάρκα, κτήρια με ιστορία αιώνων.

Τον καθεδρικό ναό της πόλης, που το εσωτερικό του είναι εντυπωσιακό και κυριαρχεί το λευκό και το χρυσό.

Απέναντι ο κεντρικός πεζόδρομος της πόλης, η οδός Derybasivska, ένα μέρος για σουλατσάρισμα, για καφέ, για φαγητό και άραγμα.

Πιο κάτω η εντυπωσιακή Όπερα της Οδησσού με ουρές κόσμου να περιμένει να κλείσει εισιτήρια για την βραδινή παράσταση.

Όμως για τους Έλληνες, η Οδησσός συνδέεται συνειρμικά αυτόματα με την Φιλική Εταιρεία και τη γέννηση της φλόγας για την ελληνική επανάσταση. Εδώ ιδρύθηκε το 1814 και η σημασία της και η συμβολή της θεωρείται καθοριστική για την οργάνωση και την προετοιμασία του εθνικού ξεσηκωμού του 1821. Οι ιδρυτές της ήταν τρεις, έως τότε άσημοι έμποροι, ο Εμμανουήλ Ξανθός, ο Νικόλαος Σκουφάς και Αθανάσιος Τσακάλωφ. Αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν κρυπτογραφικό κώδικα στη μεταξύ τους επικοινωνία και χρησιμοποιούσαν ψευδώνυμα. Η μύηση των μελών της είχε μορφή μυστικής ιεροτελεστίας και δίνονταν όρκος μπροστά σε ιερέα. Ανάμεσά τους συντάχθηκαν και οι μελλοντικοί πρωταγωνιστές της επανάστασης όπως ο Κολοκοτρώνης και ο Παπαφλέσσας και φυσικά ο Αλέξανδρος Υψηλάντης που έγινε αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας, τον χειμώνα του 1820.

Οι Φιλικοί στήριξαν τον ενθουσιασμό τους στο επαναστατικό πνεύμα του Ρήγα Φεραίου,  στους αγώνες του Λάμπρου Κατσώνη,  στη μαχητικότητα και την αυτοθυσία των Σουλιωτών και ήθελαν να εκμεταλλευτούν το γεγονός ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε ανοιχτά μέτωπα με απείθαρχους πασάδες όπως ο Αλί Πασάς.

Η πόλη της Οδησσού συνδέεται άρρηκτα επίσης με τον Γρηγόριο Μαρασλή, που κατάγονταν από την Μαράσια του Έβρου, και ήταν σπουδαίος έμπορος,  πολιτικός και υπήρξε Μέγας ευεργέτης. Ήταν δήμαρχος Οδησσού για δεκαπέντε χρόνια και με ένα πλήθος δημοσίων έργων κατόρθωσε να μεταμορφώσει την Οδησσό σε σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη με φινέτσα και αίγλη.

Προσωπικά, είχα ένα ιδιαίτερο λόγο να αισθάνομαι υπερήφανος που βρίσκομαι στην πόλη που είχε μεγαλουργήσει ο Μαρασλής γιατί είχα φοιτήσει ως δάσκαλος δύο χρόνια μετεκπαιδευσης, σχεδόν καθημερινά, στο Μαράσλειο Διδασκαλείο Αθηνών που βρίσκεται στο Κολωνάκι, πάνω από τον Ευαγγελισμό. Στην Οδησσό ανάμεσα στα πολλά έργα που κατασκεύασε ήταν και ήταν η δημόσια βιβλιοθήκη ‘οπου σήμερα στεγάζεται το αρχαιολογικό  μουσείο της πόλης.

Η παρουσία των Ελλήνων είναι έντονη στην περιοχή από την αρχαιότητα και την εποχή των αποικισμών. Την περίοδο του Μεσαίωνα κυριάρχησαν νομαδικά φύλα,  όπως Πετσενέγοι, Κουμάνοι και άλλες ασιατικές φυλές κυρίως τουρκικής καταγωγής . Κατά περιόδους, η περιοχή άλλαζε χέρια και πότε ήταν τμήμα των Ρως του Κιέβου, άλλοτε τμήμα του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας, άλλοτε του Χανάτου της Κριμαίας και της  Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επειδή η Ρωσία είναι μια τεράστια,  αχανής, μεγάλη στέπα και είχε,  ως επί το πλείστον, “παγωμένα” λιμάνια, πάντα αναζητούσαν διέξοδο σε θερμότερες θάλασσες. Ενώ επί Μεγάλου Πέτρου οι Ρώσοι βρήκαν διέξοδο σε λιμάνια προς τη Βαλτική, στα χρόνια της Μεγάλης Αικατερίνης οι Ρώσοι έστρεψαν την προσοχή τους προς την περιοχή της Μαύρης θάλασσας.

Λόγω της μεγάλης στρατηγικής της σημασίας περιοχής, εκεί το 1794 ιδρύθηκε η πόλη της Οδησσού. Μάλιστα στην Οδησσό υπάρχει και κεντρική πλατεία που τιμά τη σπουδαία τσαρίνα. Η ζωή της Αικατερίνης ήταν μυθιστορηματική. Γερμανίδα που οι γονείς της φρόντισαν να μάθει καλά ρωσικά, προσόν που την έκανε ελκυστική νύφη για τη βασιλική οικογένεια της Ρωσίας που ήθελε να παντρέψει τον διάδοχο του θρόνου, Πέτρο τον Γ, ο οποίος ήταν σκέτη “καρικατούρα” και δεν είχε καμία σχέση με τον παππού του, τον Μέγα Πέτρο. Μάλιστα λέγεται ότι ήταν τόσο ανόητος και γελοίος, ώστε είχε περάσει από στρατοδικείο τα ποντίκια που είχαν γκρεμίσει τα στρατιωτάκια του που έπαιζε  ως ενήλικος και αγαπούσε μανιωδώς! Αντιθέτως, αδιαφορούσε εντελώς για την γυναίκα του και στον ερωτικό τομέα και ο γάμος του με  την Αικατερίνη θεωρείτο “λευκός”. Αυτή όμως αφού “είδε και απόειδε” απέκτησε μια πληθώρα εραστών που μέσα σε αυτούς ήταν  ]και ο Ποτέμκιν, του οποίου  το άγαλμα  βρισκόταν κάτω από το δικό της σε μια από τις κεντρικές πλατείες της Οδησσού.

Εκεί, λίγο πιο κάτω, ήταν και τα Σκαλιά Ποτέμκιν που έχουν γίνει και σύμβολο της πόλης όπου σήμερα τουρίστες και ντόπιοι έρχονται για να βολτάρουν και να φωτογραφηθούν.

Τα σκαλιά έγιναν διάσημα από την θρυλική ταινία του Σεργέι Αϊζενστάιν “Θωρηκτό Ποτέμκιν” (1925) που περιγράφει την επανάσταση του 1905. Ο Alferd  Hitchcock ,ο Brain De Palma, ο F.F. Coppola ,ο Woody Allen, ο Terry Gilliam και πολλοί άλλοι κορυφαίοι “δυτικοί” σκηνοθέτες είχαν επηρεαστεί άμεσα ή έμμεσα από την σκηνή της σκάλας της Οδησσού στο “Θωρηκτό Ποτέμκιν” του Αϊζενστάιν και σε δικές τους ταινίες προσπάθησαν να αναπαράγουν την σκηνή. Η ταινία και ειδικά η συγκεκριμένη σκηνή θεωρείται κορυφαίο δείγμα της “σχολής του μοντάζ” και ένα από τα  αριστουργήματα του παγκόσμιου κινηματογράφου που διδάσκεται στις σχολές τις 7ης τέχνης.

Ανατρέχοντας στο δικό μου παρελθόν, είχα την τύχη να παρακολουθήσω μαθήματα κινηματογράφου στο Πανεπιστήμιο Κρήτης από τον Θεόδωρο Χατζηπανταζή, που έγραφε τότε και στην Ελευθεροτυπία, και θυμάμαι με τι πάθος μας ανέλυε πλάνο πλάνο τη σκηνή από τα Σκαλιά της Οδησσού που καταγραφεί την θηριωδία ανθρώπων πάνω σε άλλους ανθρώπους.

Επειδή η ιστορία επαναλαμβάνεται, θυμήθηκα ότι στην ίδια πόλη, μια άλλη θηριωδία , το 2014, που όλα τα ελληνικά κανάλια τότε την είχαν προβάλει με έμφαση. Μια ομάδα νεοναζί είχε βάλει φωτιά και είχε κάψει ζωντανούς δεκάδες φιλορώσους που είχαν κλειστεί μέσα στο κτήριο του συνδικάτου της Οδησσού και όσους πήγαν να ξεφύγουν τους δολοφονούσαν εν ψυχρώ με πιστόλια ή με ρόπαλα.

Πώς δύο λαοί με τόσο κοινό παρελθόν και ιστορία, βρέθηκαν να αλληλομισούνται τόσο, ήθελα να ψάξω στην συνέχεια του ταξιδιού μου που θα συνεχιζόταν στο Κίεβο…

Βαγγέλης Πρωτόπαπας

ΜΟΥΣΙΚΟΣ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ Γεννήθηκα στην Αθήνα και έκανα τις πρώτες μου εξερευνήσεις λίγα χιλιόμετρα απ ότο κέντρο, στα βράχια και στις σπηλιές των Τουρκοβουνίων. Δυνατές παιδικές καλοκαιρινές εμπειρίες στην Τήνο και στα Θερμιά, τόποι καταγωγής μου. Στο Ρέθυμνο σπούδασα Παιδαγωγικά και μετά στο Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών. Ακολούθησαν αρκετά χρόνια μουσικές σπουδές και το 2002 ξεκίνησα τη διδακτορική μου διατριβή στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής της Αθήνας, μια έρευνα γύρω από τις μουσικές προτιμήσεις των μαθητών του Δημοτικού που ολοκλήρωσα το 2009. Εργάζομαι ως μουσικός και ως δάσκαλος στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Έχω αξιωθεί να ταξιδέψω, μέχρι στιγμής, σε περισσότερες από 65 χώρες και ελπίζω να ταξιδέψω και στις υπόλοιπες μέχρι να φύγω.

Σχετικά Άρθρα

Back to top button