Ήταν το τέλος ενός ταξιδιού με άρωμα κεντρικής και βόρειας Ευρώπης. Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Δανία, Σουηδία και για φινάλε Λιθουανία. Ήμουν στη Βαλτική θάλασσα, στο θέρετρο Νίδα, σε ένα πολύ στενό κομμάτι στεριάς που κλείνει μια τεράστια λιμνοθάλασσα. Η περιοχή βρίσκεται δίπλα στο ρωσικό θύλακα του Καλίνινγκραντ, ένα κομμάτι της ρωσικής επικράτειας, ανάμεσα στην Πολωνία και τη Λιθουανία. Μέρος πολύ ιδιαίτερο με τεράστιους αμμόλοφους, έχει χαρακτηριστεί εθνικός δρυμός, γεγονός που κάνει το τοπίο να κρατάει την αυθεντικότητα του σταματώντας την οικιστική φρενίτιδα της εποχής μας. Το χειμώνα η μέση θερμοκρασία είναι σταθερά κάτω από το μηδέν ενώ το κατακαλόκαιρο ο μέσος όρος δεν ξεπερνά τους 20 βαθμούς Κελσίου. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το μέρος είναι σχεδόν δυσπρόσιτο τους χειμωνιάτικους μήνες, ενώ το καλοκαίρι μετατρέπεται σε βορειοευρωπαικό θέρετρο αναψυχής για όσους βόρειους αντέχουν να κολυμπούν στα κρύα νερά του.
Εκεί, λοιπόν, μακριά από κάθε ανθρώπινη παρουσία περπατούσα ώρες μόνος, χωρίς κανένα πλάνο, στους αμμόλοφους της Νίδα μέσα σε ένα τοπίο γαλήνης, φυσικών ήχων πουλιών και θαλασσινού αέρα. Έχοντας πάρει μεγάλη δόση ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων, αποζητούσα και απολάμβανα την μοναξιά μου βλέποντας τα βήματά μου να βουλιάζουν και να αλλοιώνουν το απάτητο σεντόνι της ανέγγιχτης άμμου. Ξαποσταίνοντας κάτω από ένα δέντρο, έψαχνα την επόμενή μου στάση πριν φτάσω στον τελικό μου προορισμό, το Βίλνους, την πρωτεύουσα της Λιθουνίας.
Αν και οι επιλογές ήταν αρκετές, το μάτι καρφώθηκε στην πόλη Σιάουλιαϊ σε ένα ιδιαίτερο λόφο γεμάτο σταυρούς. Με λεωφορείο και με φέρι έφτασα στην πόλη Κλαϊπέντα.
Μετά παίρνοντας ένα υπεραστικό, σε 5 ώρες είχα φτάσει στον προορισμό μου. Το λεωφορείο με άφησε λίγο πριν από τον τερματικό σταθμό και εγώ, ζαλισμένος από το ταξίδι, περιπλανιόμουν ψάχνοντας το κατάλυμά μου ανάμεσα στους εκκωφαντικά ήσυχους δρόμους της πόλης και τις πετρόκτιστες μονοκατοικίες με τους καταπράσινους κήπους. Το ξενοδοχείο ιδιαίτερα ήσυχο, καθαρό, απλό και σε κάθε δωμάτιο υπήρχε μια αγία γραφή στα Λιθουανικά.
Οι γνώσεις μου για την Λιθουανία περιορίζονταν στον Άρβιτας Σαμπόνις, ένα χρυσό ολυμπιονίκη το 1988 στο μπάσκετ με την ομάδα ΕΣΣΔ ο οποίος θεωρείται ως ένας από τους κορυφαίους Ευρωπαίους καλαθοσφαιριστές όλων των εποχών. Είχα γνωρίσει και στο Camino de Santiago δυο νεαρούς Λιθουανούς που τερματίσαμε μαζί στο Φινιστέρε, εξαιρετικά παιδιά, με ήθος και αρχές και πολύ καθαρά βλέμματα. Μέσω αυτών είχα μάθει ότι οι Λιθουανοί, σε αντιδιαστολή με τους ορθόδοξους Ρώσους, είναι καθολικοί και βαθιά θρησκευόμενοι, με την θρησκεία να παίζει σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητά τους.
Η Λιθουανία υπήρξε η πρώτη Σοβιετική Δημοκρατία που διακήρυξε την ανεξαρτησία της, τον Μάρτιο του 1990 και το 2004 έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για την ιστορία αναφέρω ότι τον 14ο αιώνα το Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας ήταν η μεγαλύτερη χώρα στην Ευρώπη ενώ εντύπωση μου έκανε το γεγονός ότι οι Λιθουανοί ήταν ειδωλολάτρες και ήταν από τους τελευταίους ευρωπαϊκούς λαούς που εκχριστιανίστηκαν, μόλις το 1386.
Για να πάω στον Λόφο των Σταυρών πήρα τοπική συγκοινωνία, 12 χιλιόμετρα από το Σιάουλιαϊ και με άφησε σε μια στάση περίπου 1,5 χιλιόμετρο μακριά. Το μέρος είναι πεδινό, μια έκταση με καλλιεργήσιμα χωράφια χωρίς καμία ιδιαίτερη φυσική ομορφιά, σχεδόν αδιάφορο. Όσο πλησίαζα, τόσο άρχιζα να διακρίνω μια σκιαγραφία σχετικά απροσδιόριστη. Πλησιάζοντας οι σταυροί άρχισαν να διακρίνονται περισσότερο έντονα αλλά το θέαμα ήταν πρωτόγνωρο.
Φυσικά το εν λόγω μέρος δεν είναι νεκροταφείο και η αρχή της εμφάνισης του φαίνεται κάπως μπερδεμένη στο βάθος του χρόνου και στους τοπικούς θρύλους. Ο λόφος φαίνεται να είχε αρχίσει να θεωρείται ιερός από την παγανιστική εποχή, πριν οι Λιθουανοί γίνουν χριστιανοί. Πολλοί όμως συνδέουν την έναρξη αυτής της συνήθειας-εθίμου με την εξέγερση των Λιθουανών κατά των Ρώσων το 1831, όταν οι Λιθουανοί, αναζητώντας αγνοούμενους του πολέμου άρχισαν να αφήνουν σταυρούς στο λόφο με την ελπίδα ότι θα τους βρουν. Μετά από τότε ο λόφος των Σταυρών συνδέθηκε με πολλά ιστορικά γεγονότα της περιοχής και αποτέλεσε σύμβολο του αγώνα των Λιθουανών να διατηρήσουν την ταυτότητα τους. Λέγεται ότι το επίσημο σοβιετικό κράτος προσπάθησε 3 φορές να αποψιλώσει την περιοχή και να κτίσει ένα φράγμα, όμως το λαϊκό αίσθημα ήταν πιο δυνατό από την κρατική θέληση.
Είχα αρχίσει να περπατώ μέσα στο χώρο όπου υπήρχαν αναρίθμητοι σταυροί πυκνοκαρφωμένοι στο έδαφος περιφερειακά του λόφου σε ακανόνιστες κατευθύνσεις. Ο λόφος, που έχει ύψος 10 μέτρα όσο περίπου είχε και ο Γολγοθάς, άρχισε να μου επιβάλλει το ρυθμό του. Τα βήματά μου σιγά σιγά αρχίζουν να παίρνουν άλλο βάρος και ο χρόνος άλλη διάσταση. Άρχισα περισσότερο να αισθάνομαι παρά να σκέφτομαι.
Γύρω μου αριστουργήματα τέχνης και γλυπτικής μικρών και μεγάλων διαστάσεων δίπλα με ασήμαντης καλλιτεχνικής αξίας ταπεινά λαϊκά έργα. Η καλλιτεχνική όμως άξια των έργων εδώ δεν έχει κανένα νόημα. Εδώ δεν έρχεσαι για να θαυμάσεις την τέχνη αλλά να αισθανθείς την αλήθεια του χώρου. Και αυτό μπορεί να γίνει και με κάτι ασήμαντο αισθητικά. Ο χώρος βγάζει ένα διάχυτο μήνυμα ότι «Όλοι είμαστε ίσοι απέναντι στο αναπόφευκτο» και νιώθω ότι το εν λόγω σκηνικό σου μαθαίνει αυτή τη μεγάλη αλήθεια και σε κάνει να αισθάνεσαι ταπεινός. Ταπεινώνεσαι τόσο ώστε στοιβάζεις την σκέψη σου, την ανησυχία σου, την επιθυμία σου δίπλα σε χιλιάδες άλλες για να γίνουν δυο ενωμένα πελώρια χέρια που ικετεύουν, ζητούν το έλεος και τη βοήθεια από το άγνωστο αλλά υποτιθέμενα παντοδύναμο για να βοηθήσει και να δώσει μια λύση.
Κάθε σταυρός λέει και μια ιστορία. Μια ιστορία πόνου, προσμονής, πένθους, συντριβής αλλά και ελπίδας. Δεν πρόκειται για ένα φτιαχτό τουριστικό αξιοθέατο ή για κάποια θρησκευτική αγυρτεία με φτηνά κίνητρα. Εδώ νιώθεις στο πετσί σου ότι το μέρος αποτελεί αυθεντική λαϊκή έκφραση της αδυναμίας απέναντι στο ακατανόητο και το δεδομένο, την αρρώστια, την απώλεια ή τον θάνατο. Εδώ ο καθένας έρχεται σεμνά και ανεπιτήδευτα να καταθέσει τον πόνο του και την απόγνωση του για τα παράλογα και τα άδικα της ζωής επικοινωνώντας πνευματικά με αγαπημένα πρόσωπα και ζητά με απόγνωση από το Θείο μια βοήθεια στο αδιέξοδό του ή μια ελπίδα. Όλα αυτά τα νιώθεις περπατώντας μέσα σε αυτόν τον λαβύρινθο των 100 χιλιάδων σταυρών που σε φορτίζει συναισθηματικά και σε κάνει λιώμα γιατί εκείνη τη στιγμή ακούς 100 χιλιάδες φωνές, κραυγές και ψίθυρους να σου τρυπούν το στήθος.
Ο πόνος κάνει τον άνθρωπο ώριμο και μεγαλόψυχο. Η βροχή και το χιόνι, ο ήλιος και ο αέρας έχουν διαβρώσει τις ξύλινες επιφάνειες των σταυρών και όλων των μικροαντικειμένων που έχουν αφεθεί εδώ κάποτε. Όμως η ενέργεια και το πνεύμα της κατάθεσης έχουν μείνει ζωντανές, στοιβαγμένες η μια δίπλα στην άλλη σαν πολυφωνική συγχορδία ή σαν μοτέτο που έχει την δική του αισθητική και αλήθεια. Θα μπορούσε να είναι μια κακοφωνία όμως σώζεται από την αγνότητα της πρόθεσης. Μεγάλο πράγμα η αγνότητα της πρόθεσης, σε μια εποχή που τα περισσότερα γύρω μας είναι επιτηδευμένα και κάλπικα. Η ματιά μου πέφτει σε αγγελάκια και κουκλάκια μαζί με κάποια σημειώματα που παραπέμπουν σε κάποια ιστορία που είχε τραγικούς πρωταγωνιστές αθώες παιδικές ψυχές.
Έχοντας χάσει εντελώς την αίσθηση του χρόνου επανέρχομαι στην πραγματικότητα όταν μια κυρία, που πουλάει ξύλινους σταυρούς με παρακαλεί να αγοράσω ένα. Συνειρμικά φέρνω στον νου μου το χαμόγελο της μάνας μου, που είχε χαθεί λίγους μήνες πριν και σχεδόν αυτόματα παίρνω ένα και πηγαίνω πιο κει και τον καρφώνω ιδιαίτερα συναισθηματικά φορτισμένος.
Φεύγοντας τα βήματά μου είναι ανάλαφρα. Περπατώντας σκεφτόμουν το μότο της εποχής «να περνάμε καλά», που βάζει τον μέσο άνθρωπο να ψάχνει την ευτυχία μόνο στον ευδαιμονισμό και στη ρηχή και εύκολη εμπειρία, πως δεν έχει καμία βαρύτητα σε βάθος χρόνου. Οι γνήσιες εμπειρίες, ακόμα και όταν έχουν πόνο, οδηγούν πάντα σε κάθαρση. Και γι’ αυτό το λόγο ταξιδεύω. Γιατί μια γνήσια ταξιδιωτική εμπειρία σε κάνει να ξαναδιαβάζεις την ζωή σου αλλιώς.
Όταν έφτασα στο Βίλνους, την πρωτεύουσα της Λιθουανίας, το απόγευμα ήταν ηλιόλουστο και την άραξα σε ένα από πολλά και προσεγμένα καφέ της πόλης.
Το μέρος ήταν ασφυκτικά γεμάτο και ένας Κινέζος νεαρός μου ζήτησε να μοιραστούμε το τραπέζι γιατί δεν είχε πού να κάτσει. Μόλις είχε τελειώσει το μεταπτυχιακό του και είχε κάνει ένα πέρασμα από την κεντρική Ευρώπη για να το γιορτάσει. Πιάσαμε κουβέντα και άρχισα να του δείχνω φωτογραφίες από τις Ευρωπαϊκές πόλεις που είχα επισκεφτεί όμως αυτός κόλλησε στις εικόνες από το Σιάουλιαϊ και τον Λόφο των Σταυρών. Αμέσως με ρωτάει : «Πετάω αύριο το βράδυ για Κίνα. Πώς μπορεί να πάω εκεί;» και του απαντώ πως είναι αδύνατο γιατί το Σιάουλιαϊ βρίσκεται σχεδόν 4 ώρες από το Βίλνους δηλαδή έπρεπε να φάει 8 ώρες στο δρόμο. Τότε αρχίζει να ψάχνει τα δρομολόγια μέσα από το κινητό και μου λέει: «Υπάρχει ένα δρομολόγιο στις 5.30 το πρωί…θα πάω! Σίγουρα θα προλάβω το βράδυ να είμαι στην πτήση μου!»
Όταν είχα φτάσει στην Αθήνα δέχομαι ένα μήνυμα που έγραφε: «Φίλε Βαγγέλη καλησπέρα! Ελπίζω να είσαι καλά. Βρίσκομαι ήδη στην Κίνα και θα ήθελα να σε ευχαριστήσω γιατί χάριν σε σένα επισκέφτηκα ένα από τα συγκλονιστικότερα μέρη που έχω δει στη ζωή μου. Αν και είμαι βουδιστής, η ενέργεια του μέρους με άγγιξε». Σκέφτηκα ότι ένας Κινέζος και ένας Έλληνας αισθάνθηκαν παρόμοια πράγματα σε ένα θρησκευτικό χώρο της Ρωμαιοκαθολικής Λιθουανίας. Γιατί απλά κάθε αληθινή εμπειρία δεν έχει θρησκείες ούτε σύνορα.
