Αγκομαχούσε στον ανήφορο το λεωφορείο, αγκομαχούσα και εγώ από την …αγωνία. Πρώτη φορά στα Πομακοχώρια. Πρώτη φορά στον πιο ”μυστικό” τόπο μια Ελλάδας φανερωμένης.
Τα σημάδια από τις μπάρες στέκουν εκεί να θυμίζουν στον επισκέπτη, τα εντός των συνόρων, σύνορα!
Εχίνος, Κάτω Θέρμες, Μέσες Θέρμες, Πάνω Θέρμες, Αιμόνιο, Διάσπαρτο, Πάχνη, Μύκη ή αλλιώς, Μουστάφτσοβο), Μπιριντζί μααλέ, Ικιντζί μααλέ), Ουτσουντζού μααλέ, Ναγκόρνε μααλέ, Ισμαήλ μααλέ, Ντέμερτζικ, Κόζλουτζα, Βαλκάνοβα, Πάασεβικ. Κινηματογραφικό σκηνικό, ενός σεναρίου πενήντα χρόνια πίσω, Προσεχώς!
Εάν μπορεί κανείς να αναλογιστεί τα χωριά στη Κρήτη, στη Μάνη, Ευρυτανία, αλλά και στην υπόλοιπη Ελληνική επαρχία πριν από 50- 60 περίπου χρόνια, γεμάτα κόσμο ταυτότητα και ζωή, μπορεί να έχει μια πρώτη εικόνα πως είναι σήμερα τα Πομακοχώρια ( ξεπερνάνε τα 80), στην Ξάνθη, στα βουνά της Ροδόπης.
Οι Πομάκοι, υπάρχουν στον ορεινό όγκο της Ροδόπης εδώ και χιλιάδες χρόνια. Η οροσειρά Ροδόπη βρίσκεται στο μεγαλύτερο μέρος της μέσα στη Βουλγαρία και οι περισσότεροι Πομάκοι ζουν εκεί ενώ η πλειοψηφία τους στην Ελλάδα βρίσκεται στο νομό Ξάνθης. Ο πληθυσμός των Πομάκων υπολογίζεται γύρω στις 350.000 από αυτούς όμως μόνο οι 35.000 κατοικούν στην Ελλάδα. Οι υπόλοιποι βρίσκονται στη Βουλγαρία.
Έχουν θρησκεία Μωαμεθανική και ασχολούνται κυρίως με την καπνοκαλλιέργεια, την κτηνοτροφία και την δασική εκμετάλλευση. Διατηρούν τα έθιμά τους, ντύνονται με τις ωραιότατες τοπικές ενδυμασίες τους.
Τραγουδούν τα δικά τους δημοτικά τραγούδια. Ζουν φτωχικά και ”ξεχασμένοι”, πάνω στα οροπέδια, στις βουνοπλαγιές και μέσα στις κοιλάδες της Ροδόπης, μακριά από τις πόλεις και τον σύγχρονο πολιτισμό, Φιλόξενοι, εργατικοί, φιλότιμοι, φιλήσυχοι και πρόσχαροι άνθρωποι. Μα φοβούνται την ”υπηρεσία” !!!
Για την προέλευσή τους οι γνώμες διαφέρουν. Υπάρχουν πολλές εκδοχές από το που προέρχεται η λέξη Πομάκος.
Κάποιοι υποστηρίζουν την εκδοχή πως προέρχεται από το σλαβικό ρήμα βοηθώ (πομότσι/pomoći – IPA: /pǒmotɕi), συνεπώς Πομάκος σημαίνει «αυτός που βοηθάει». Εξίσου αμφιλεγόμενη είναι η άποψη πως προέρχεται από την Βουλγάρικη λέξη μακ που σημαίνει βασανισμένος. Έχει επίσης προταθεί πως ο όρος σχετίζεται με τη βουλγαρική λέξη poturnjak («εκείνος που έγινε Τούρκος»), ενώ άγνωστο παραμένει αν το ίδιο ισχύει και με την τουρκική λέξη çomak («ρόπαλο»). Μια άλλη εκδοχή είναι το όνομα Πομάκοι πρέπει να προέρχεται πάλι από τους Τούρκους, γιατί η κατάληξη –ακ (Πομάκ) είναι μάλλον Τουρκική και το όνομα επιβλήθηκε στα χρόνια της τουρκοκρατίας.
Στην ελληνική βιβλιογραφία, έχει υποστηριχτεί πως ο όρος προέρχεται από την ελληνική γλώσσα. Παραδίδονται οι εκδοχές πως συνδέεται με την ονομασία αρχαίας θρακικής πόλης ή με τη λέξη πομάξ που δηλώνει τον πότη.
Οι Έλληνες υποστηρίζουμε πως οι Πομάκοι είναι Έλληνες και κατάγονται από την αρχαία ελληνική φυλή των Αγριάνων. Οι Αγριάνες ήσαν μία πασίγνωστη Θρακική φυλή που διέμενε στα άγονα και ορεινά του όρους Σκομίου και στη Βορειοδυτική Ροδόπη. Αυτή την άποψη, ότι δηλαδή οι Πομάκοι κατάγονται από την αρχαία ελληνική φυλή, παρουσίασαν και το 1946 στον ΟΗΕ και στους Αμερικανούς οι ίδιοι οι Πομάκοι (Ελλάδας και Βουλγαρίας και ζήτησαν σαν Έλληνες να ενταχθούν με τους Έλληνες στην Ελλάδα.
Η περιοχή της Ροδόπης κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς στην περίοδο 1365-1368. Ως τότε οι Πομάκοι ήταν Χριστιανοί κι έμειναν τέτοιοι μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα. Βέβαια ορισμένοι απ’ αυτούς κι αμέσως μετά την οθωμανική κατάκτηση ασπάστηκαν τον Μουσουλμανισμό.
Ο εξισλαμισμός των Πομάκων άρχισε όταν σουλτάνος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν ο Σελίμ Α’ (1512-1526) και ολοκληρώθηκε στα χρόνια του Μωάμεθ Δ’ και μεγάλου Βεζίρη Μεχμέτ Κιοπρουλού (1656-1672).
Αν όμως αλλαξοπίστησαν οι Πομάκοι, δεν άλλαξαν αυτόματα και τις χριστιανικές τους συνήθειες, τα χριστιανικά ήθη και έθιμα τους, τις θρησκευτικές γιορτές τους. Μέχρι και σήμερα ακόμη στις Θέρμες γιορτάζεται η γιορτή του Αγίου Γεωργίου Γίνεται μάλιστα και λαμπρό πανηγύρι: σφάζονται κουρμπάνια (πρόβατα, γίδια). ψήνονται σουβλιστά και οι σημερινοί Μουσουλμάνοι τρώγουν, πίνουν, χορεύουν και διασκεδάζουν.
Πολλές άλλες χριστιανικές συνήθειες διατηρούνται μέχρι σήμερα, Π.χ. σε πολλά χωριά της Ροδόπης οι Πομάκοι “σταυρώνουν” το ψωμί, μόλις το πλάσουν, “σταυρώνουν” τα μωρά οι γυναίκες όταν αλλάζουν τα σπάργανα τους, ανάβουν καντήλια,… “για να φέγγουν την νύχτα”, ορισμένες γυναίκες χρησιμοποιούν εκφράσεις όπως “η Παναγιά μαζί σου” κ.λ.π.
Τα πρώτα ακούσματα ήταν σε μια γλώσσα που δεν είχα ξανά ακούσει. Είχαν κάτι από αρχαία Ελληνικά, από Σλάβικα, από Ρουμάνικα ίσως.
Οι Πομάκοι έχουν μητρική την πομακική γλώσσα. Μιλούν τη γλώσσα τους τα πομακικά, επικοινωνούν, συνεννοούνται, τραγουδούν κι εκφράζουν τα συναισθήματα τους μ’ αυτή, όμως έως πρόσφατα δεν τη έγραφαν διότι δεν είχε δημιουργηθεί ακόμη γραπτός λόγος της πομακικής γλώσσας και φυσικά δεν υπήρχαν σ’ αυτή και γι’ αυτή βιβλία γραμματικής, συντακτικού, λεξικά, λογοτεχνία.
Η γλώσσα των Πομάκων είναι ένα τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, δημιούργημα της συγχώνευσης γλωσσικών στοιχείων της σλαβικής, της ελληνικής και της τουρκικής γλώσσας.
Οι λέξεις της τουρκικής γλώσσας ενσωματώθηκαν στη διάρκεια της μακραίωνης τουρκικής κατοχής και αποτελούν κατά μεγάλο μέρος: Θρησκευτικούς όρους και ονόματα, βαφτιστικά ονόματα, γλώσσα της ηθικής και θρησκευτικής διδασκαλίας, γλώσσα της διοίκησης, γλώσσα των δικαστηρίων, γλώσσα του στρατού και οι αριθμοί από το πέντε και πάνω.
Οι ελληνικές λέξεις βρίσκονται στη βάση της πομακικής γλώσσας. Είναι απομεινάρια της αρχαίας και της βυζαντινής ελληνικής, πριν δεχτούν τις γλωσσικές επιδράσεις των σλάβων και των βούλγαρων.
Σε ένα από τα ταξίδια μου επόμενες φορές, δεν θα ξεχάσω, φτάνοντας στην πλατεία του Μικρού Δέριου, που είναι μεγάλο χωριό και βρίσκεται στην πεδιάδα, σε αντίθεση με το Μεγάλο Δέριο που είναι μικρό και βρίσκεται στην κορυφογραμμή του βουνού, να με υποδέχεται ο προεστός του χωριού, κρατώντας στην χούφτα του νομίσματα από τα αρχαία Ελληνικά χρόνια, τα Ρωμαικά τα Βυζαντινά, με νομίσματα έως τις μέρες μας και δείχνοντας τα μου να μου λέει:
– Καλώς όρισες στη γη του Ορφέα, αυτοί είμαστε…
