Η γιορτή της “Μπάμπα Μάρτα” (γιαγιάς Μάρτα), που φέρνει το τέλος του χειμώνα και την αρχή της άνοιξης, με υγεία και ευημερία, είναι ολοφάνερη, σε μια βόλτα στον πεζόδρομο της Βίτοσα στη Σόφια, τις φετινές ηλιόλουστες μέρες, τέλος Φλεβάρη.
Το έθιμο, ονομάζεται “Μαρτενίτσα”. Παντού μικροπωλητές, δίνουν πάμφθηνα, χειροποίητα φυλαχτά, βραχιόλια, σκουλαρίκια, καρφίτσες, κούκλες-γιαγιάδες και διάφορα στολίδια με άσπρη και κόκκινη κλωστή ή μαλλί.
Η παράδοση λέει, ότι η Μπάμπα Μάρτα (η γιαγιά Μάρτα), ζούσε στα ψηλά βουνά. Όταν χαιρόταν, ο ήλιος έλαμπε κι όλα ήταν ανθισμένα, πουλιά κ ζώα χαρούμενα. Όταν θύμωνε, καταιγίδες και χιονοπτώσεις έκαναν ζημιές σε φυτά, πουλιά και ζώα. Οι Βούλγαροι, για να ηρεμήσουν το θυμό της γιαγιάς Μάρτα και να μην πληγούν, στόλιζαν ανθρώπους, σπίτια και φυτά, με στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή. Πίστευαν ότι έτσι προστατεύονταν από κάθε κακό.
Η 1η Μαρτίου στη Βουλγαρία, γιορτάζεται με την ανταλλαγή μαρτενίτσας, από συγγενείς και φίλους. Στολίζονται τα δέντρα και οι θάμνοι από όποιον επιθυμεί. Δεν μπορεί όμως κάποιος να πάρει τα στολίδια, τα οποία θεωρούνται ιερά.
Ελπιδοφόρος εορτασμός της άνοιξης. Η κόκκινη κλωστή, συμβολίζει τη δύναμη, το αίμα, τη ζεστασιά. Η άσπρη, το φως, τον ήλιο. Τα δύο μαζί, συμβολίζουν την υγεία, την αγάπη, την μακροζωία, την ευτυχία. Όταν δουν τον πρώτο πελαργό, βάζουν τη μαρτενίτσα κάτω από μια μεγάλη πέτρα. Αν βγει σκουλήκι δίπλα, σημαίνει καλή χρονιά. Διαφορετικά τις κρεμάνε στα δέντρα.
Ο θρύλος που ενώνει τους Βούλγαρους σε όλο τον κόσμο λέει ότι όταν ο Βούλγαρος ηγεμόνας, χάνος Ασπαρούχ εγκαταστάθηκε στη Βουλγαρία, η αδερφή του Χούμπα, το Μάρτη του 681 που ιδρύθηκε το Βουλγαρικό κράτος, έστειλε γεράκι με άσπρη κλωστή στο πόδι του, για να ειδοποιήσει ότι έρχεται, αλλά πληγώθηκε και το αίμα, έβαψε την κλωστή ασπροκόκκινη.
Παρόμοιο έθιμο υπάρχει σε όλη τη Βαλκανική χερσόνησο.
Στη Ρουμανία το ασπροκόκκινο στολίδι λέγεται “Μαρτιζόρ”, στην Αλβανία “Βερόρε”, στη Βόρεια Μακεδονία στα σλαβομακεδονικά, “Μάρτινκα”, στη Μολδαβία λέγεται “Μαρτισόρ” ενώ στην Κύπρο, “Μαρτουί”.
Στην Ελλάδα, το φτιάχνουν την τελευταία μέρα του Φλεβάρη και το φορούν την 1η Μαρτίου. Πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στα Ελευσίνια μυστήρια. Οι μύστες, έδεναν μια κλωστή, την “κρόκη”, στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι.
Φοράμε το “Μαρτάκι”, στο χέρι για να μη μας κάψει ο δυνατός ήλιος της άνοιξης, το δέρμα. Κάποιο το φορούν στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού για να μην σκοντάψουν. Μετά το Μάρτη, το αφήνουμε στα δέντρα, να το πάρουν τα πουλιά για να χτίσουν τις φωλιές τους. Κάποιοι το δένουν στις λαμπάδες της Ανάστασης ή στο σουβλιστό αρνί να καεί μαζί.
Μια όμορφη ανοιξιάτικη γιορτή, που κινεί το ενδιαφέρον των παιδιών, τη χαρά και τη δημιουργικότητά τους, φτιάχνοντας “Μαρτάκια”.
