Σικελία:  Στα χνάρια του μύθου και της ιστορίας  

“Τρεχάτο το καλόφκιαστο καράβι των Σειρήνων

έφτασε τότε στο νησί, με τα φτερά του ανέμου”

Ένα καράβι «καλόφκιαστο», χωρίς περιπέτειες  περάσαμε από τα στενά της Μεσσίνας στη Σικελία, τη μυθική χώρα του ήλιου, την Τρινακρία. Ένα ταξίδι προσκύνημα του νου και της ψυχής στα  μονοπάτια που έζησαν και μεγαλούργησαν Έλληνες.  Από τα ομηρικά έπη και τις περιπέτειες του Οδυσσέα με τα ανθρωπόμορφα τέρατα, ( Σκύλλα, Χάρυβδη, Σειρήνες και Κύκλωπες ), έως και  τις μεγάλες νίκες των Ελλήνων ενάντια στους Καρχηδονίους, η γη της Σικελίας είναι αδιάψευστος μάρτυρας, ότι  η ελληνική παρουσία εδώ ήταν και παραμένει βαθιά χαραγμένη στον πολιτισμό της  γειτονικής χώρας.

Η Σικελία είναι το μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου. Από το τριγωνικό σχήμα της και τα τρία ακρωτήρια που σχηματίζονται, οι Έλληνες την ονόμασαν Τρινακρία (τρία άκρα).  Στην ονομασία αυτή και στη μυθολογία παραπέμπει και το έμβλημά της που είναι ένας  ανθρωπόμορφος δίσκος του ήλιου και μια φτερωτή μορφή (μέδουσα) με τρία πόδια που συστρέφονται προς τα αριστερά.  Στα θαλάσσια στενά της Μεσσίνας οι επιστήμονες τοποθετούν τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, τα μυθικά τέρατα  που κατασπάραξαν τους συντρόφους του Οδυσσέα. Στην Τρινακρία ο πολυμήχανος βασιλιάς της Ιθάκης τύφλωσε τον Πολύφημο και εδώ οι σύντροφοί του έσφαξαν και έφαγαν τα βόδια του Ήλιου…

Μινωϊτες, Κρήτες, Μυκηναίοι αρχικά κι ύστερα Έλληνες από άλλες περιοχές της Ελλάδας, έφθασαν εδώ  τον 8^ο αιώνα π.Χ.  Η Σικελία τράβηξε την προσοχή των Ελλήνων λόγω της ευφορίας του εδάφους. Εγκαταστάθηκαν κυρίως στις νοτιοανατολικές περιοχές που είναι και πλησιέστερες προς τη χώρα μας.  Η έλευσή τους και η μακρόχρονη κυριαρχία τους εγκαινίασε μια νέα περίοδο υψηλής καλλιτεχνικής δημιουργίας που δάμασε την άγρια ομορφιά του τοπίου.  Χαρακτηριστικά δείγματα της δημιουργικότητας αυτής οι ναοί του Ακράγαντα και του Σελινούντα, ο ναός και το θέατρο της Έγεστας, ο ναός του Απόλλωνα, της Αθηνάς και τα θέατρα των Συρακουσών και της Ταορμίνας.

ΑΚΡΑΓΑΝΤΑΣ: Η πόλη που μάγεψε τον Πίνδαρο

Καθώς φθάνουμε στο Αγκριτζέντο, την  σημερινή πόλη του Ακράγαντα το πρώτο που συναντούμε είναι το δάσος των ευκαλύπτων που βρίσκεται πίσω από τον αρχαιολογικό χώρο. Λίγες στροφές ακόμη και η «Κοιλάδα των ναών»  μας αποκαλύπτεται…

Μοναδικό  φυσικό τοπίο,  σπαρμένο επιβλητικά μνημεία, πεύκα, αμυγδαλιές, ελιές και κακτοειδή. Ευλογημένη γη για να κατοικούν οι θεοί…

 Ρόδιοι και Κρήτες κάτοικοι από τη γειτονική Γέλα έχτισαν την πόλη το 562 π.χ. στις εκβολές του ποταμού Ακράγαντα, απέναντι από την Καρχηδόνα.

Η «ομορφότερη πόλη όλων των θνητών» σύμφωνα με τον Πίνδαρο  γνώρισε μεγάλη ακμή και δύναμη στις αρχές του 5^ου αι. π.Χ. Κατά τον Διόδωρο το Σικελιώτη η πόλη είχε 200.000 κατοίκους οι οποίοι κολυμπούσαν μέσα σε αμύθητα πλούτη. Τα πλούτη της προέρχονταν από το εμπόριο των γεωργικών προϊόντων και τη ναυτιλία. Ήταν η πλουσιότερη πόλη μετά από την αρχαία Σύβαρη. Από τους τεράστιους αμπελώνες της  παράγονταν 1.300.000 λίτρα κρασιού το χρόνο.

Η πόλη του Ακράγαντα συνέβαλε μαζί με τους Συρακούσιους στη θριαμβευτική μάχη της Ιμέρας, που τελείωσε με νίκη των ελληνικών στρατευμάτων επί των Καρχηδονίων το 480 π.Χ. Όταν όμως ο εχθρός παρουσιάστηκε για δεύτερη φορά το 406 π.χ. οι πολίτες του Ακράγαντα, δεν κατάφεραν  εξαιτίας του έκλυτου βίου και της μαλθακότητας που είχε κυριαρχήσει σε όλους τους τομείς, να οργανώσουν σοβαρή αντίσταση, ηττήθηκαν και αποδεκατίστηκαν. Η πόλη ξαναχτίστηκε και  ένα αιώνα αργότερα γνώρισε νέα περίοδο ευημερίας. Η νέα περίοδος τερματίστηκε με την κατάκτηση της πόλης  από τους Ρωμαίους το 210 π.Χ.

Ο Ακράγας ακολούθησε την μοίρα της υπόλοιπης Σικελίας με τις διαδοχικές κυριαρχίες των Βυζαντινών, των Αράβων και των Νορμανδών, οι οποίοι μετέφεραν την πόλη από την κάτω κοιλάδα στη θέση της αρχαίας ακρόπολης, όπου απλώνεται σήμερα η σύγχρονη πόλη του Αγκριτζέντο.

Το Αγκριτζέντο είναι γνωστό και ως η πατρίδα του μεγάλου θεατρικού συγγραφέα Λουίτζι Πιραντέλο.

Η  «Κοιλάδα των ναών»

Το κόσμημα της αρχαίας  Ελλάδας είναι εδώ, στην πλατιά «Κοιλάδα των ναών» ανάμεσα στους αρχαίους ποταμούς  Ύψα και Ακράγαντα. Εδώ ο επισκέπτης μένει έκθαμβος από το φυσικό  τοπίο και τα επιβλητικά μνημεία με το ασύγκριτο κάλλος.  Ο αρχαιολογικός χώρος  μήκους 4,3Χ3 χλμ. περικλείει το μεγαλύτερο συγκρότημα ελληνικών τόπων λατρείας στην Ευρώπη.

Ατενίζοντας από μακριά το ναό της Ομόνοιας, είναι σαν να ξεπροβάλλει εμπρός σου ο ναός του Ηφαίστου στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας.

Ο ναός της Ομόνοιας αποτελεί εξαιρετικό δείγμα δωρικής αρχιτεκτονικής. Είναι ένας από τους καλύτερα διατηρημένους ναούς και από τα σπουδαιότερα αξιοθέατα της Σικελίας. Αρχικά ήταν  αφιερωμένος στους  Κάστορα και Πολυδεύκη. Πιθανόν να   χτίστηκε στην εποχή του Θήρωνα (5^ος αιώνας π.Χ). Είναι περίπτερος ναός με έξι κίονες στην πρόσοψή του. Συνολικά έχει 34 κίονες που είναι τοποθετημένοι πάνω σε ένα βάθρο στο οποίο ανεβαίνουμε από 4 σκαλιά. Είναι κατασκευασμένος από ντόπιο κογχυλιάτη λίθο, όπως και οι άλλοι ναοί της Κοιλάδας και καλυπτόταν από στρώμα λευκού κονιάματος. Τον 6^ο αιώνα μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό κι ίσως είναι αυτός ο λόγος που κατάφερε να διατηρηθεί καλύτερα από τους άλλους ναούς της Κοιλάδας.

Στο ψηλότερο σημείο του λόφου, μοναχικός, αυστηρός και απρόσιτος, σε μια υπέροχη πανοραμική θέση με θέα την κοιλάδα και τη θάλασσα, δεσπόζει ο ναός της Λακινίας  Ήρας.  Και αυτός είναι εξάστυλος, περίπτερος, δωρικού ρυθμού. Είναι ο δεύτερος μετά το ναό της Ομόνοιας, πιο καλοδιατηρημένος ναός. Χτίστηκε στα μέσα του 5^ου αιώνα π.Χ. και λίγο αργότερα υπέστη σοβαρές ζημιές από πυρκαγιά. Αναστηλώθηκε κατά τη Ρωμαϊκή εποχή. Από τον αρχικό ναό σώζονται 25 κίονες μερικοί από τους οποίους δεν είναι ολόκληροι.

Το έμβλημα του Αγκριτζέντο εδώ και πολλά χρόνια είναι ο ναός των Διόσκουρων,  του Κάστορα και Πολυδεύκη,  δίδυμων γιών  του Δία και της Λήδας. Η σημερινή του μορφή  με τους 4 κίονες, οφείλεται σε αναστήλωση που έγινε  τον περασμένο αιώνα. Ξεχωρίζουν οι ωραίες διακοσμήσεις που έχει το επιστύλιο, ενδεικτικό στοιχείο της ελληνορωμαϊκής κατασκευής του.

Ο αρχαιότερος ναός στην Κοιλάδα  είναι αφιερωμένος στον Ηρακλή.  Σήμερα στέκονται όρθιοι μόνον οκτώ από τους 44 κίονές του. Χρονολογείται από τον 6^ο αι. π.Χ. και ξεχωρίζει για την πρωτοτυπία της δομής του. Σε όλο το μήκος της παραλληλόγραμμης περιφέρειάς του έχει τρία σκαλοπάτια. Ο θριγκός του είναι πέτρινος και διακοσμημένος με κεφάλια λιονταριών που αναστηλώθηκαν κατά τη Ρωμαϊκή εποχή. Σύμφωνα με περιγραφές του Κικέρωνα μέσα στο ναό υπήρχε το άγαλμα του Ηρακλή, το οποίο στη βάση του έφερε το όνομα του γλύπτη Μύρωνα.

Κατηφορίζοντας τη via Sacra ( Ιερά οδός) συναντάμε κατακόμβες και νεκροπόλεις της βυζαντινής και Ρωμαϊκής περιόδου.

Στην περιοχή των δωρικών ναών βρίσκεται και ο περίφημος ναός του Ολυμπίου Διός. Είχε επτά κίονες σε κάθε μικρού μήκους πλευρά, ενώ 38 πέτρινοι Τελαμώνες (γίγαντες, γιοί του Άτλαντα) ύψους 7, 60 μέτρων ο καθένας, τοποθετημένοι στον ελεύθερο χώρο ανάμεσα στις κολόνες, υποβάσταζαν το θριγκό.   Σήμερα από το μεγαλύτερο ναό της Σικελίας που χτίστηκε τον 5^ο αιώνα π.Χ. για να γιορτάσουν τη νίκη  στη μάχη της Ιμέρας, απομένει μόνον η ορθογώνια βάση, πολλά ερείπια  και το αντίγραφο ενός από τους Τελαμώνες. Οι δύο αυθεντικοί Τελαμώνες που βρέθηκαν, φιλοξενούνται στο μουσείο του Αγκριτζέντο.

Ο ναός του Ολυμπίου Διός υπέστη σοβαρές ζημιές από σεισμούς και καταστράφηκε σχεδόν εξ’ ολοκλήρου από τους Καρχηδονίους, λιγότερο από έναν αιώνα από την κατασκευή του, ενώ ότι απέμεινε χρησιμοποιήθηκε ως τον 18^ο αιώνα για την κατασκευή δημοσίων κτιρίων και εκκλησιών της περιοχής.

Σε μικρή απόσταση από τις όχθες του ποταμού Σαν Μπιάτζιο βρίσκονται τα ερείπια του ναού του Ασκληπιού, σημείο από όπου μπορεί ο επισκέπτης να απολαύσει μία πανοραμική θέα της αρχαιολογικής περιοχής.

ΣΕΛΙΝΟΥΝΤΑΣ: Η πόλη των Μεγαρέων

Ακολουθώντας την εθνική οδό που συνδέει την επαρχία του Αγκριτζέντο με την επαρχία Τραπάνι, (το δυτικότερο τμήμα της Σικελίας) και 10 χιλιόμετρα νότια της πόλης Καστελβετράνο, συναντούμε τον αρχαιολογικό χώρο του  Σελινούντα.

Η αρχαία πόλη δεν υπάρχει πια, καταστράφηκε το έτος 409 π.χ. από τους Καρχηδονίους.  Και από τους 8 ναούς της, λιγοστοί κίονες στέκονται όρθιοι, με εξαίρεση το ναό Ε που αναστηλώθηκε κατά τη δεκαετία του 1950 και χρονολογείται στον 5^ο αιώνα π.Χ.

Μεγαρείς άποικοι από τα Υβλαία  έχτισαν το 650 π.χ. τον Σελινούντα. Η πόλη οφείλει το όνομά της στο άγριο σέλινο που φυτρώνει στην περιοχή. Το φυτό,  αποτέλεσε και το έμβλημα της πόλης, όπως αποτυπώθηκε στα νομίσματά της. Οι Μεγαρείς μετέβαλαν τα έλη του ποταμού Ύψου σε εύφορους αγρούς, κατασκεύασαν διπλό λιμάνι και οχύρωσαν την πόλη με διπλή ακρόπολη. Έτσι γνώρισε μεγάλη ακμή και ήταν από τις πολυπληθείς  πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας.  Την ακμή της πόλης μαρτυρούν έως τις μέρες μας τα κολοσσιαία ερείπια των αρχαίων  ναών που θυμίζουν το μέγεθος και τη μεγαλοπρέπεια του Παρθενώνα.

Οι αρχαίοι  ναοί του Σελινούντα διακρίνονται με γράμματα του λατινικού αλφαβήτου, καθώς δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να συνδεθεί κάθε ένας από αυτούς  με τη λατρεία κάποιου θεού. Ήταν όλοι προσανατολισμένοι στον άξονα ανατολής-δύσης και για να μοιάζουν εξωτερικά με τους μαρμάρινους ναούς της Ελλάδας, ο τραχύς ασβεστόλιθος καλυπτόταν με γυψοκονίαμα. Τους τεράστιους ασβεστόλιθους τους μετέφεραν από απόσταση 18 χιλιομέτρων.

Δεξιά από την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου, συναντάμε την πρώτη ομάδα ναών.

Templi Orientali  δηλαδή  ανατολικοί ναοί.  Πρόκειται για τρεις ναούς από τους οποίους ο  ναός F,  μικρός και κατεστραμμένος, χτίστηκε γύρω στο 550 π.Χ. Πιθανολογείται ό τι ήταν αφιερωμένος στη θεά Αφροδίτη. Πίσω του υψώνονται οι δωρικοί κίονες του ναού Ε, του πιο καλοδιατηρημένου ναού του αρχαιολογικού χώρου, ο οποίος λέγεται ότι ήταν αφιερωμένος στη θεά Ήρα.

Δεξιά βλέπουμε τα ερείπια του γιγαντιαίου ναού G  μήκους 111Χ50μ. Από τον μεγαλύτερο αρχαίο ναό, μετά το ναό του Δία στον Ακράγαντα, μόνο ένας κίονας στέκεται όρθιος. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 550 π.Χ. και δεν είχε ολοκληρωθεί όταν καταστράφηκε μαζί με άλλα κτίσματα της πόλης κατά την εισβολή των Καρχηδονίων.

Στην Ακρόπολη του Σελινούντα

Διασχίζοντας  με ένα αυτοκίνητο ανοιχτού τύπου με τέντα τον αρχαιολογικό χώρο περνάμε τον ξεροπόταμο (σήμερα) Ύψα και ανηφορίζοντας φθάνουμε  στην Ακρόπολη.

Δεξιά μας διακρίνουμε τα υπολείμματα των επιβλητικών οχυρώσεων του 6^ου, 5^ου και 4^ου αιώνα π.Χ., οι οποίες αρχικά είχαν χτιστεί ως διάδρομοι με τόξα σε πολλαπλούς ορόφους Σήμερα απομένει μόνο ο χαμηλότερος.

Κάτω από την Ακρόπολη βρίσκεται η θέση του παλιού λιμανιού και ανατολικά η σύγχρονη πλαζ Marinella.

Το πρώτο ιερό που συναντάμε μετά την είσοδο στην Ακρόπολη λέγεται ναός Ο.  Από το ναό έχουν απομείνει μόνο τα θεμέλια. Βορειότερα συναντάμε ελάχιστα ίχνη του ναού Α και  υπολείμματα των  ναών Β ελληνιστικής εποχής και  D που χτίστηκε το 540 π.Χ..

Σε μικρή απόσταση υψώνονται 14 αναστηλωμένοι  κίονες και τμήμα του επιστύλιου του εξάστυλου, περίπτερου ναού C. Ήταν ο πρώτος ναός της πόλης, χρονολογείται στο 550 π.Χ. , αφιερωμένος (πιθανόν)  στον Απόλλωνα. Η είσοδος του ναού ήταν διακοσμημένη με ανάγλυφες μετόπες , από τις οποίες οι τρεις που σώζονται, με παραστάσεις του Περσέα, του Ηρακλή και ενός τέθριππου, εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο του Παλέρμο.

Η Ελυμική Εγέστη

Πενήντα χιλιόμετρα δυτικά του Παλέρμο, σε ένα τοπίο ιδιαίτερα φυσικού κάλλους, βρίσκεται   η Ελυμική Εγέστη. Αγκαλιασμένη  από το φαράγγι του Σκάμανδρου, είναι μια αληθινή αποκάλυψη.

Ο ναός  της Μεγάλης Μητέρας (Tempio della Dea Mandre) της  Έγεστα (Segesta)  πιθανόν αφιερωμένος στην Άρτεμη, είναι το μοναδικό κτίσμα που έμεινε ανέπαφο στους αιώνες όχι μόνο από τους σεισμούς, αλλά και από όλους τους κατά καιρούς κατακτητές της πόλης.  Ο εξάστυλος, περίπτερος ναός είναι από τα ωραιότερα δείγματα δωρικής αρχιτεκτονικής και αδιάψευστος μάρτυρας της προέκτασης του Τρωικού πολέμου στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Λέγεται ότι  είναι έργο Αθηναίου αρχιτέκτονα και χτίστηκε βιαστικά μεταξύ 426-416 π.Χ. για να εντυπωσιάσει τους Αθηναίους πρέσβεις. Γι’ αυτό το λόγο παρέμεινε ημιτελής, , όπως μαρτυρούν η έλλειψη ραβδώσεων στους κίονες και η απουσία διακόσμησης  (μετόπες, αέτωμα και σηκός). Άλλες  μαρτυρίες αναφέρουν ότι ο ναός δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί λόγω επίθεσης των Σελινούντιων το 416 π.Χ. με τους οποίους οι κάτοικοι της Έγεστας (Έλληνες άποικοι και γηγενείς Έλυμοι) βρίσκονταν σε συνεχή διαμάχη. Μια προσεκτική παρατήρηση του ναού αποκαλύπτει  ότι δεν υπάρχει ευθεία γραμμή σε κανένα σημείο του κτίσματος. Είναι φανερό κι  εδώ το εκλεπτυσμένο επίτευγμα της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, η καμπυλότητα, όπως  στο ναό του Παρθενώνα.

Στην κορυφή του  όρους Μόντε Μπάρμπαρο  σε μια τοποθεσία με πανοραμική θέα βρίσκεται το ελληνιστικό θέατρο, όπου το καλοκαίρι πραγματοποιούνται θεατρικές παραστάσεις.