Ποια είναι η απόσταση ανάμεσα στο αυστηρό βλέμμα ενός τεράστιου Λένιν και στο μικρό βουδιστικό ναό με τις κόκκινες γιρλάντες και τις ψαλμωδίες του;
Ελάχιστα μέτρα απόσταση ανάμεσα στα δύο αυτά αξιοθέατα της ίδιας πόλης. Χάσμα πολιτισμικό και πολιτικό ανάμεσα στον κόσμο της μογγολικής γιούρτας[1] και της στέπας και στους γραφειοκράτες που έφτασαν εκεί με άμαξες και περίμεναν τους διαδόχους τους που ήρθαν με το τραίνο. Χάσμα ανθρώπινο και ανεξήγητο ανάμεσα στους ψαράδες της Βαϊκάλης που βρίσκονται λίγο πιο μακριά και στους Ρώσους παλαιόπιστους[2] που βρέθηκαν εξόριστοι σε αυτά τα μέρη. Αυτοί που ήταν πολύ πιστοί εξορίστηκαν και άλλοι που ήταν άπιστοι σε συστήματα, αρχές και θεούς επίσης εξορίστηκαν στα ίδια μέρη. Και βρέθηκαν όλοι αυτοί, μαζί, ξυλοκόποι στα ίδια δάση της απομόνωσης και εργάτες στα ίδια σπαρτά και βοσκοτόπια της περιοχής αυτής.
Ένα αστικό περιβάλλον που από τη δημιουργία του, βασίστηκε στη συνύπαρξη αντιφάσεων και αντιθέσεων, προέκυψε μέσα από τη ζύμωση πολλών διαφορετικών κόσμων.
Πολύ μακριά από την όποια θάλασσα, μακριά από τους μεγάλους ιστορικούς δρόμους και τις μεταξένιες εμπορικές πολιτείες, μακριά από τον κοσμοπολιτισμό των λιμανιών και τη λάμψη των περίφημων αξιοθεάτων, εκεί απλώνεται η πολιτεία του Ουλάν Ουντέ, πρωτεύουσα της Μπουριάτιας[3], της Ρωσικής Μογγολίας.
Ναι λοιπόν, υπάρχει και η ρωσική εκδοχή της Μογγολίας, σε ένα κομβικό σημείο του υπερσιβηρικού σιδηροδρόμου, εκεί που οι γραμμές στρίβουν προς το Νότο για να διασχίσουν το μογγολική έδαφος και οι άλλες σιδερένιες ράγες, οι πιο… κεντρικές, συνεχίζουν το τραγούδι τους προς την Άπω Ανατολή ή διεκπεραιώνουν την επιστροφή προς τη Δύση.
Εκεί που ο φρέσκος αέρας του βυθίσματος της Βαϊκάλης ακουμπά τις κοιλάδες και τα βοσκοτόπια των Μογγόλων νομάδων, σε ένα μέρος όπου ο κάθε ποταμός διαγράφει πορείες λαών και θρησκειών, εκεί κάπου βρίσκουμε μια πόλη με γοητεία ταξιδιωτική.
Η γοητεία του Ουλάν Ουντέ ξεκινά από το όνομά του και όχι τόσο από τα ανυπέρβλητα μουσεία ή μνημεία του. Κι αυτά όμως έχουν την αξία τους. Γιατί το κάθε σημείο της πόλης έχει να μας διδάξει και κάτι, όπως συμβαίνει με όλες τις πόλεις της Σιβηρίας. Έχουν όλες τους αυτό το χαρακτήρα του μακρινού και δυσπρόσιτου, που στα μάτια του ταξιδιώτη που έρχεται από άλλες χώρες, μοιάζει σαν ένας προορισμός με ύφος και σημασία, ένας τόπος άξιος “ταξιδιωτικού παρασήμου”.
Αυτό βλέπεις και νιώθεις στο Ουλάν Ουντέ.
Περπατώντας από τις κεντρικές πλατείας και εξετάζοντας τα μεγάλα σοβιετικά κτίρια, αρχίζεις να βλέπεις ανάμεσα τους για να διακρίνεις τη μοναδική σιβηριανή, ξύλινη αρχιτεκτονική. Βλέπεις και ακουμπάς την κουλτούρα της σημύδας και λίγο πιο κάτω συναντάς μια γιούρτα με μογγολικά προϊόντα και σουβενίρ. Μάλλινα, ξύλινα, βουδιστικά, σαμανιστικά[4], ρωσικά, περίεργα…
Κι εκεί πιο κάτω το τεράστιο κεφάλι του Λένιν να ελέγχει τους περαστικούς εδώ και δεκαετίες. Και δίπλα στον «πανόπτη» σοβιετικό πατέρα, δύο φοιτητές από τη Μογγολία που έχουν έρθει για σπουδές. Και μια γιαγιά με μογγολικά χαρακτηριστικά, χρυσά δόντια και μάλλινες, εμπριμέ κάλτσες.
Και από εκεί, παίρνεις το τραμ για να πας και σε άλλες γειτονιές.
Αξέχαστο το τοπικό ιστορικό μουσείο, με έναν απίστευτο πλούτο σε βουδιστικά κειμήλια και αρχαιότητες. Αγαλματίδια και φυλαχτά μιας πίστης μακρινής, ασιατικής και θιβετιανής, σε ένα μέρος που η Ρωσία θυμίζει την κυριαρχία της μέσα από κτίρια και επιγραφές. Χορευτικές κινήσεις κομψές και απόκοσμες σε ανάγλυφες πέτρες και σκαλιστά κιβώτια, αισθητική που θυμίζει την Ινδία και τη Νότια Ασία, σε ένα μέρος βόρειο και κρύο, εκεί που οι ντόπιοι ακόμα πίνουν το γάλα της φοράδας και λατρεύουν τον Ήλιο.
Μα, είμαστε στην καρδιά της Ασίας! Λίγο πιο πάνω από τη Μογγολία, στους αρχαίους δρόμους και τα προσκυνήματα των θιβετιανών μοναχών, στα περάσματα καραβανιών που έφερναν νέα από την Κίνα, στις όχθες ποταμών όπου ο Ρώσοι εμπορεύονταν με τους πιο βόρειους, αυτόχθονες λαούς.
Εκεί έχουμε φτάσει και καθετί που βλέπουμε μας το επιβεβαιώνει.
Και από το μουσείο με τα βουδιστικά κομψοτεχνήματα, παίρνουμε ένα άλλο τραμ και πάμε να δούμε το μουσείο των σιδηροδρόμων για να μπούμε στο πνεύμα της συνέχειας του ταξιδιού. Παλιές, εντυπωσιακές μηχανές που μας αφηγούνται το «παιχνίδι» της ρωσικής εξάπλωσης προς την Ανατολή.
Η ώρα πέρασε.
Ξανά πίσω στο ξενοδοχείο “Μπουριάτια”, σοβιετικού στυλ, όπως θα έπρεπε, για να μαζέψουμε τη βαλίτσα μας. Ταξί για το μεγάλο σταθμό. Είναι νύχτα και τα τραίνα από και προς την Ανατολή συμμετέχουν με τα σφυρίγματα τους στον ενθουσιασμό και την προσμονή μας. Ο μεγάλος φωτεινός πίνακας δείχνει ότι το τραίνο μας φτάνει σε 15 λεπτά. Θα είναι στην πλατφόρμα νούμερο 4. Σκάλες και περπάτημα, αλλά με μια κούραση αναμενόμενη, μηχανική σχεδόν κι ευχάριστη.
Μπαίνω στο τραίνο και από το τζάμι του εστιατορίου, βλέπω τα γράμματα να μου εντυπώνουν το όνομα της περίεργης αυτής πόλης και τις μέρες που πέρασα εκεί:
Ουλάν Ουντέ.
Το τραίνο πάει ανατολικά προς τον Ειρηνικό, όπου θα φτάσει σε περίπου τρεις μέρες…. Ψάχνω το χάρτη για να δω από πού θα περάσουμε στη συνέχεια. Πηγαίνω στην γνωστή μου πλέον άκρη του βαγονιού, δίπλα στο μεγάλο σαμοβάρι και το κουπέ των φροντιστών, για να συμβουλευτώ το πρόγραμμα του δρομολογίου. Όλες οι στάσεις αναφέρονται σε ώρα Μόσχας, παρά τη μεγάλη απόσταση και τη διαφορά ώρας. Δεν γίνεται όμως να λειτουργήσει αλλιώς το τεράστιο αυτό δίκτυο. Κατανοητό αλλά δύσχρηστο. Σημειώνω τα ονόματα σε ένα χαρτί, που θα με οδηγεί για τις επόμενες ώρες και μέρες. Έχω συνηθίσει πλέον το κούνημα το τραίνου και αφήνω αυτό το ρυθμικό ήχο να με παρασύρει στα βάθη της βορειοανατολικής Ασίας… Τσιτά, Μπιρομπιτζάν, Χαμπάροφσκ, Βλαδιβοστόκ…
[1] Παραδοσιακή κυκλική και μεταφερόμενη κατοικία με ξύλινο σκελετό και δερμάτινα καλύμματα που αποτελεί συστατικό στοιχείο των νομάδων της Μογγολίας και της Κεντρικής Ασίας. [2] Θρησκευτική ομάδα από τη Δυτική Ρωσία που αρνήθηκε να δεχτεί τους νεωτερισμούς του Ρωσικού Πατριαρχείου κατά τον 17ο αιώνα και εξορίστηκε στη Σιβηρία. Συνηθίζουν να ζουν σε κοινότητες απομονωμένες και κλειστές, με αυτούσιες τις παραδόσεις του μετά από τόσους αιώνες. [3] Αυτόνομη δημοκρατία με μογγολικό πολιτιστικό και γλωσσικό χαρακτήρα, που ανήκει στη Ρωσική Ομοσπονδία. [4] Σαμάνος : πνευματικός ηγέτης των λαών της Σιβηρίας ή και της Βόρειας Αμερικής. Ο σοφός μιας φυλής που επικοινωνεί με τα πνεύματα των προγόνων μέσα από την ήχο των τυμπάνων.
