FeaturedTravel StoriesΕλλάδα

Αη Γιάννης Κλήδονας: Τ’ “αμίλητο” νερό …φουντώνει τη φωτιά

Φωτογραφίες: Σπύρος Τσακίρης

Μια ξεθωριασμένη φωτογραφία της μητέρας μου, Ολυμπίας, μαυροτσούκαλο, γύρω στα 16, με το ένα πόδι να αιωρείται πάνω από μια φωτιά, στις Σπέτσες, κάπου στο ΄50, μπερδεύεται στο νου με το πλάνο της “Μανταλένας” του Δημόπουλου. Η Αλίκη Βουγιουκλάκη …τιθασεύει τον Κλήδονα στην Αντίπαρο, αρχές της δεκαετίας του ΄60.

Το οικογενειακό αυτό ντοκουμέντο χάθηκε δυστυχώς για πάντα σε κάποια μετακόμιση, αλλά ακόμη θυμάμαι τις διηγήσεις της μαμάς…

“Πηδάγαμε πιο πολλά κορίτσια τις φωτιές, πιο τολμηρές από τα αγόρια που μας κοίταζαν ή μας κρυφοκοίταζαν. Και κάποια στιγμή ξεφεύγει ο Μιχαλάκης ο αδελφός μου, από το χέρι της γιαγιάς και δίνει ένα πήδο, ξυστά από τη φωτιά. Σχεδόν άρπαξε το παντελονάκι του, μύρισε το δέρμα καμένο. Το τι άκουσα από τη γιαγιά σου, μετά, δεν λέγεται. Παραλίγο να καεί ο κανακάρης εξαιτίας μου. Την επόμενη χρονιά δεν πλησίασα του Αη Γιαννιού στη Ντάπια, έβλεπα τις φωτιές του Κλήδονα από μακριά. Δεν ξαναπήδηξα ποτέ, αλλά πάντα θυμόμουν την υπέροχη αίσθηση εκείνου του καλοκαιριού”.

Όπως κι εγώ θυμάμαι, τέτοιες μέρες του Ιούνη, την αναβίωση του εθίμου σε γειτονιές της Αθήνας όπως η Καισαριανή και η Ακαδημία Πλάτωνος, οι Τζιτζιφιές, του Γκύζη, του Ζωγράφου, στις παρυφές του Λυκαβηττού, στην Πλατεία Κουμουνδούρου, πάντα στις 23 του μήνα, παραμονή της γιορτής του Αη Γιάννη, συνοδεία ζωντανής μουσικής από νταούλια και βιολιά.

Ακόμη και στις μέρες μας λοιπόν… “Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές, του Αη Γιάννη αχ πόσα ξέρεις και μου λες…”

Ένα πανάρχαιο έθιμο που τηρείται κάθε χρόνο σε πολλές περιοχές της επικράτειας από την Λέσβο μέχρι την Κρήτη κι από το Μεσολόγγι μέχρι τις Κυκλάδες. Όλη η Έλλάδα μια φωτιά προς τιμήν του Αγίου.

Έθιμο πολλών αιώνων

Η παραμονή της γιορτής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (24 Ιουνίου)* χαρακτηρίζεται τόσο από πυρολατρικά όσο και μαντικά έθιμα. Στα πυρολατρικά ανήκουν οι φωτιές του Αη Γιαννιού του Φανιστή, ή Ριζικάρη ή Ριγανά, όπως ονομάζεται για την περίσταση ο Άγιος σε διάφορα μέρη της χώρας, ενώ στα μαντικά ξεχωρίζει ο Κλήδονας, η μολυβδομαντεία, η ονειρομαντεία κλπ.

Το προσωνύμιο «Κλήδονας» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «κλήδων» που σημαίνει “πρόγνωση, μαντεία” και χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει τον συνδυασμό των τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής. Ουσιαστικά ο «Kλήδονας» σχετίζεται με μια λαϊκή μαντική διαδικασία, η οποία …αποκαλύπτει στις άγαμες κοπέλες την ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.

Η λέξη Κλήδονας συναντάται στον Ηρόδοτο, στον Παυσανία και στον Προμηθέα Δεσμώτη ενώ ως επίθετο (κληδόνιος) χαρακτηρίζει τον Δία και τον Ερμή, καθώς αυτοί έδιναν τους κληδόνες, δηλαδή τους οιωνούς στους ανθρώπους.

Στον χριστιανικό κόσμο ισοδυναμούσε με απαγορευμένη λέξη από την Οικουμενική Σύνοδο του 7ου αι. η οποία επέβαλε την αντικατάσταση του εθίμου με αγιασμό και ευχές και απειλούσε με αφορισμό τους παραβάτες. Παρόλα αυτά το έθιμο όχι μόνο επιβίωσε, αλλά θεωρείται από τα πιο δημοφιλή του καλοκαιριού και συνδέεται και με το θερινό ηλιοτρόπιο ή ηλιοστάσιο.

Σύμφωνα με το έθιμο λοιπόν, την παραμονή του Αη Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται όλες σε σπιτι και αναθέτουν σε μια απο τις παρευρίσκομενες της οποίας είναι εν ζωή και οι δύο γονείς, να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό». Να μεταφέρει δηλαδή το νερό τηρώντας απόλυτη σιωπή. Στο σπίτι το νερό μπαίνει σε πήλινο δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα προσωπικό της αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι, και στη συνέχεια σκεπάζουν το δοχείο με κόκκινο ύφασμα και το δένουν γερά με ένα κορδόνι (το κλειδώνουν), ενώ παράλληλα προσεύχονται στον Αη Γιάννη. Το δοχείο το βγάζουν στην ύπαιθρο, ή στην ταράτσα σπιτιού, για να το “δουν” τη νύχτα τ’ άστρα. Λέγεται δε ότι τη νύχτα αυτή τα κορίτσια βλέπουν στον ύπνο τους το μελλοντικό τους σύζυγο. Την επομένη το πρωί, ανήμερα της γιορτής το παίρνουν μέσα στο σπίτι πριν το δει ο ήλιος, ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων και το ανοίγει εκείνη που το κλείδωσε.

Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η νεαρή ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο «ριζικό» κάθε κοπέλας και μια άλλη, που έχει ποιητικό ή μαντικό ταλέντο. απαγγέλει ταυτόχρονα στιχάκια ή μαντινάδες που είναι επηρεασμένες απλώς και μόνο από τη θέα του ριζικαριού, αφού δεν ξέρει σε ποια ανήκει το κάθε ριζικάρι. Όμως η ιδιοκτήτρια του κάθε αντικειμένου που ξέρει, κάνει συνειρμούς για το ριζικό της.

Παράλληλα, σε πολλά μέρη της χώρας μικροί και μεγάλοι ξεσηκώνονται για τις φωτιές που ανάβονται συνήθως σε σταυροδρόμια κατά γειτονιές, με άκρως ανταγωνιστική διάθεση, καθώς κάθε γειτονιά θέλει να παρουσιάσει τη μεγαλύτερη φωτιά που θα αντέξει και περισσότερο. Από τις 23 Ιούνη το βράδυ, μαζεύονται ξερόκλαδα και εύφλεκτα άχρηστα αντικείμενα του σπιτιού και απαραιτήτως το μαγιάτικο στεφάνι που καίγεται είτε πρώτο είτε τελευταίο στη φωτιά του Αη Γιαννιού, ανάλογα με την περιοχή.

Μικροί και μεγάλοι πηδούν πάνω από τις φλόγες, κάνοντας μια ευχή για καλή υγεία και απαλλαγή από το κακό. Μάλιστα αν κάποιος περάσει 3 φορές δεν ξορκίζει μόνο το κακό, αλλά γλυτώνει κι από κοριούς και ψύλλους.

Ο φακός του Σπύρου Τσακίρη αποτυπώνει μαγικά το πήδημα μικρών και μεγάλων πάνω από τις φωτιές του Κλήδονα που αναβίωσαν τα τελευταία χρόνια στην Καισαριανή και στον Κεραμεικό.

Μια ιεροτελεστεία σχεδόν ερωτική, παρόλο που πηδούν πάνω από τις φλόγες και μικρά παιδιά. Η ανάγκη να υπάρξει συνάφεια με το παρελθόν, όπως ξεπηδά από τα βιβλία και τις διηγήσεις των παλιών, η ανάγκη ακόμη και του φαίνεσθαι, ποιος είναι ο πιο γενναίος, ο πιο τολμηρός της παρέας, η ανάγκη εκτόνωσης όπως την ορίζουν τα φεγγάρια του Ιούνη, η σχέση των ανθρώπων με το Θείο, απ΄ όπου κι αν εκπορεύεται, ακόμη και η ανάγκη για μια άλλη κοινωνικότητα που ξεφεύγει από τα τετριμμένα.

Κι οπως γράφει ο Γιώργος Σεφέρης…

Οι ΦΩΤΙΕΣ ΤΟΥ ΑΪ ΓΙΑΝΝΗ

Η μοίρα μας, χυμένο μολύβι, δεν μπορεί ν’ αλλάξει
δεν μπορεί να γίνει τίποτε.
Έχυσαν το μολύβι μέσα στο νερό κάτω από τ’ αστέρια
κι ας ανάβουν οι φωτιές.
…Μα εσύ που γνώρισες τη χάρη της πέτρας
πάνω στο θαλασσόδαρτο βράχο
το βράδυ που έπεσε η γαλήνη
άκουσες από μακριά την ανθρώπινη φωνή της μοναξιάς
και της σιωπής μέσα στο κορμί σου
τη νύχτα εκείνη του αϊ-Γιάννη
όταν έσβησαν όλες οι φωτιές
και μελέτησες τη στάχτη κάτω από τ’ αστέρια.

Και φέτος, εν μέσω πανδημίας, έχουν προγραμματιστεί, αν και σε πιο μικρή κλίμακα, γιορτές του Κλήδονα τόσο στην Αττική (βλέπε Δήμος Καλλιθέας) όσο και σε διάφορα νησιά όπως η Κρήτη και η Ικαρία. Αν σας φέρει ο δρόμος σας σε γειτονιά όπου αναβιώνει το έθιμο, μην διστάσετε να το ζήσετε από κοντά και γιατί όχι, να …βελτιώσετε την καλοτυχία σας.

*Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν ο προφήτης του ερχομού του Μεσσία, δηλαδή του Ιησού Χριστού. Γεννήθηκε στις 24 Ιουνίου του 6 π.Χ. και πέθανε δια αποκεφαλισμού στις 29 Αυγούστου το 30 μ.Χ.

Ντορίτα Λουκίσσα

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1966 και σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στο ΕΚΠΑ. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 άρχισε να εργάζεται σε έντυπα, αρχικά καλύπτοντας το διεθνές ρεπορτάζ. Σύντομα πέρασε στον χώρο των media και ασχολήθηκε με τον θαυμαστό τότε και ελπιδοφόρο ακόμη χώρο της τηλεόρασης, για λογαριασμό εφημερίδων και περιοδικών. Από άποψη δεν εργάστηκε ποτέ στην τηλεόραση, αλλά μόνο στο ραδιόφωνο και συγκεκριμένα του ΣΚΑΙ, την εποχή της άνοιξης της ιδιωτικής ραδιοφωνίας. Με το κλείσιμο της Ελευθεροτυπίας -τελευταία εφημερίδα στην οποία εργάστηκε- αποφάσισε να στραφεί στο διαδίκτυο και να ανακαλύψει την αδιάκοπη δραστηριότητα του ίντερνετ, συνεργαζόμενη με διάφορες ιστοσελίδες. Παράλληλα δραστηριοποιείται στο χώρο των multimedia.

Σχετικά Άρθρα

Back to top button