Την άνοιξη του 1839, το ιστιοφόρο με το όνομα “Φοίνιξ”, έφτασε στα νερά του …εξωτικού Αργοσαρωνικού και “έδεσε” στ΄ ανοιχτά του Φαλήρου. Στην κοιλιά του, το Γενοβέζικο πλεούμενο κουβαλούσε κοντά στα 15 με 20 χιλιάδες ριζωμένα φυτά.
Οι επιθυμίες-εντολές της βασίλισσας Αμαλίας ήταν σαφείς. Ήθελε δίπλα στα ανάκτορα, εκεί στο λόφο της Μπουμπουνίστρας έναν κήπο, που όμοιος του δεν θα υπήρχε και που θα έφερνε κάπως στους κήπους της πατρίδας της. Ήταν πολλές οι φορές που οι εργάτες είχαν δει την βασίλισσα να είναι καθισμένη στον βράχο, στο νοτιοανατολικό άκρο του κήπου και από εκεί να επιβλέπει τις εργασίες. Ένας βράχος περί τα 6 μέτρα ύψος, που δικαίως πήρε το όνομά της αφού καθέδρας… ο βράχος της Αμαλίας.
Εντάξει δε λέω, είχε και επιστημονικές ανησυχίες η εν λόγω βασίλισσα. Είχε και όραμα. Ήθελε να δημιουργήσει τον πρώτο βοτανικό-επιστημονικό κήπο στην Ελλάδα και για να προσδώσει το απαραίτητο (βασιλικό) κύρος, φύτεψε με τα λεπτεπίλεπτα χεράκια της 8 από τους πανύψηλους, σήμερα, φοίνικες, που βλέπουμε μπαίνοντας από την είσοδο του δρόμου που και αυτός φέρει το όνομά της.
Στις 8 Μαρτίου του 1846, η βασίλισσα Αμαλία έγραφε στην βασίλισσα Tερέζα της Βαυαρίας: “Οι φοίνικες που έχω φυτέψει, ήδη αναπτύσσονται θαυμάσια και φαντάζομαι πως θα κάνουν τον περίπατο τους οι άνθρωποι ύστερα από 300 χρόνια κάτω από αυτούς. ‘Ετσι περιγελώ όλους εκείνους που κουνούσαν το κεφάλι αμφιβάλλοντας για τα σχέδια μου και την επιτυχία τους”.
Οι αθηναϊκές …Βερσαλίες
Οι ΄Ελληνες μπορεί να έλεγαν το ψωμί ψωμάκι, αλλά ο κήπος φούντωνε και πρασίνιζε. Η συντήρησή του στοίχιζε πανάκριβα. Ο Γάλλος συγγραφέας Ε. Αbout αναφέρει στο βιβλίο «La Grece Contemporaine» το 1854, ότι ένας θάμνος κόστιζε 2 δρχ, το ημερομίσθιο είχε 2,5 δρχ. και μια παροχή νερού 200 δρχ. ετησίως.
Ο Γάλλος κηποτέχνης Φρανσουά Λουί Μπαρό ήταν αυτός που ασχολήθηκε με τις φυτευτικές εργασίες, ερχόμενος στην Ελλάδα από την Κωνσταντινούπολη, όπου εργαζόταν το 1840. Ο ίδιος ανέλαβε τη διεύθυνση του κήπου από το 1840-45 μαζί με τον γεωπόνο Φρειδερίκο Σμιθ. Ο Μπαρό ολοκλήρωσε τα σχέδια του κήπου το 1852. Κατά τη διάρκεια των εργασιών, βρέθηκαν αρχαιολογικά ευρήματα, συμπεριλαμβανομένου ενός ρωμαϊκού ψηφιδωτού και ενός αρχαίου υδραγωγείου που χρησιμοποιήθηκε για τον κήπο.
Οι εισαγωγές φυτών συνεχίστηκαν, καθώς και οι παραγγελίες σε διάφορες ελληνικές επαρχίες. Στην ουσία η Αμαλία ίδρυσε και την πρώτη Υπηρεσία Πρασίνου στην Ελλάδα που ήταν το Αυλαρχείο της. Τα σχέδια του κήπου ολοκληρώθηκαν το 1852 και ο κήπος έχει περισσότερα από 500 είδη. Άλλα φυτά στη διάρκεια της ζωής του κήπου έζησαν, άλλα μαράθηκαν, ξεράθηκαν ή αντικαταστάθηκαν μέσα στο χρόνο. Ανάμεσα στα πολύ παλιά πια δέντρα υπάρχουν πάντα καινούργια, σπάνια από κάθε γωνιά της γης. Από την κολοσσιαία πιρκούνια, μέχρι τον αείλανθο, την τζίκο και τη σεντρέλα.
Χλωρίδα και πανίδα
Ο κήπος γνώρισε δυο μεγάλες καταστροφές: τον «καιρό της κολώνας» όπως έλεγαν, το 1852 και τον Απρίλιο του 1931 όταν χιόνισε τόσο πολύ στην Αθήνα, ώστε τα μισά δέντρα του κήπου κατέρρευσαν, ο κήπος έκλεισε ένα μήνα και μπορούσε κανείς να δει από τη Βασιλίσσς Σοφίας τη στέγη του Ζαππείου. Ο «καιρός της κολώνας» ήταν η φοβερή καταιγίδα, που ξέσπασε σε όλη την Αττική τον Οκτώβριο του 1852.
Δέντρα ξεριζώθηκαν, σπίτια γκρεμίστηκαν, αλλά, το κυριότερο, η μία από τις τρεις κολώνες που έστεκαν χωριστά από τις υπόλοιπες στο ναό του Ολυμπίου Διός, στο κέντρο της πόλης, κατέπεσε και έδωσε το όνομά της σε αυτό το καταστροφικό φαινόμενο που σημάδεψε την εποχή. Λένε πως αν η Αμαλία είχε μείνει περισσότερο καιρό στην Ελλάδα, ο κήπος θα ήταν διπλάσιος. Στην εποχή της, ήταν ένα πάρκο κλειστού τύπου με όλες τις πόρτες του προς το ανάκτορο. Είχε και κάποια έξοδο προς το Ζάππειο. Αργότερα, από τη λεωφόρο Αμαλίας δίνανε άδεια και έμπαιναν ορισμένοι για να κάνουν περιπάτους.
Το 1868 εγκαταστάθηκε στη βορειοανατολική γωνία του Κήπου η τότε Βασιλική και μετέπειτα Προεδρική Φρουρά, παραμένοντας εκεί μέχρι σήμερα. Κατά την περίοδο που ακολούθησε, κατασκευάσθηκε θερμοκήπιο, ψυχρές σέρες προστασίας φυτών, θερμοσπορεία και δημιουργήθηκε ο πυρήνας μικρής ζωοπτηνολογικής συλλογής.
Ο Νικόλαος Ταμβάκης περιγράφει στον «Κατάλογο Καλλωπιστικών Φυτών Εθνικού Κήπου»: «Γύρω στα 1900, ο Κήπος είχε φθάσει σε ικανοποιητικό επίπεδο από απόψεως αισθητικής και λειτουργικότητας. Το 1923 χαρακτηρίσθηκε Κρατικός Δημόσιος Κήπος και έκτοτε μένει ανοικτός από την ανατολή μέχρι τη δύση του ήλιου. Το 1926 μικρή λουρίδα θυσιάστηκε και πολλά δένδρα κόπηκαν για να διαπλατυνθεί και ευθυγραμμισθεί η λεωφόρος Β. Αμαλίας».
Ο κήπος του …λαού
Στον Κήπο ζουν 7.000 δένδρα, 40.000 θάμνοι και άλλα φυτά, που ανήκουν σε 519 είδη και ποικιλίες. Από αυτά, τα 102 είναι ελληνικά με τις κουτσουπιές, τις πικροδάφνες και τις χαρουπιές να ξεχωρίζουν, ενώ άλλα προέρχονται από διάφορες χώρες του κόσμου όπως οι Καζουαρίνες της Αυστραλίας ή οι κινέζικοι Αείλανθοι. Στα φυτά που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την ιστορία του κήπου, ανήκουν οι αιωνόβιες Αρίες, τα Οριζοντιόκλαδα και Ορθόκλαδα Κυπαρίσσια και οι Κανάριοι Φοίνικες. Στον κήπο υπάρχουν συνολικά έξι λίμνες στα νερά των οποίων παιχνιδίζουν πάπιες.
Η μεγαλύτερη δαπάνη για την συντήρηση του κήπου ήταν η κατανάλωση νερού, το οποίο εκείνη την εποχή ήταν δυσεύρετο στην Αθήνα. Και επειδή χλέπα και βασιλείς δεν είναι δυνατόν να συνυπάρχουν, το ωράριο για την είσοδο στον κήπο ήταν αρχικά ελεύθερο, υπό την προϋπόθεση ότι δεν βρίσκονταν εκεί οι βασιλείς. Αργότερα, μετά την εξορία του Βασιλιά Κωνσταντίνου το 1917, η συνθήκη αυτή καταργήθηκε και ο κήπος αποδόθηκε στους πολίτες καθ όλη την διάρκεια της ημέρας. Ο κήπος μετονομάστηκε σε Εθνικό κήπο το 1927 κατά την περίοδο της αβασίλευτης δημοκρατίας, ονομάστηκε πάλι σε Βασιλικό κήπο με την Παλινόρθωση και ξανά ονομάστηκε Εθνικός κήπος οριστικά το 1974.
Είναι ανοιχτός για το κοινό από την Ανατολή μέχρι τη Δύση του Ηλίου. Η κύρια είσοδος του πάρκου είναι από την Λεωφόρο που μετονομάστηκε σε Αμαλίας προς τιμήν της, αφού εκείνη οραματίστηκε τον κήπο. Υπάρχουν άλλες έξι είσοδοι στον κήπο: μία από την οδό Βασιλίσσης Σοφίας, τρεις από την οδό Ηρώδου Αττικού (η μία είναι κλειδωμένη με αλυσίδα) και δύο από την περιοχή τού Ζαππείου πάρκου.
Θα υπάγω εις τους κήπους…
Αφήνω τις Ουασινγκτώνιες στο ύψος τους και κατευθύνομαι προς την χαρά του γυρίνου. Εδώ υπάρχει ένας κόσμος από μόνος του. Ένας μικρόκοσμος, μέγας. Μα και ο κόσμος του κήπου είναι ένα αντίγραφο του έξω κόσμου. Κάθε λογής όντα συνυπάρχουν εδώ. Ανθρώπινα αλλά και απ΄τ’ άλλα, εκείνα του ζωικού βασιλείου. Μαμάδες με τα νεαρά βλαστάρια τους, που συνήθως ρίχνουν πετραδάκια στις λιμνούλες, ταράζοντας την νιρβάνα των γυρίνων και καλώντας τις πάπιες να τσιμπολογήσουν μαζί τους, ενώ την ίδια στιγμή κρύβουν επιμελώς και με μεγάλη μαεστρία το όποιο φαγώσιμο, πίσω από την πλατούλα τους. Ηλιοκαμένοι τουρίστες, ψιλό ζαβλακωμένοι από τον Αττικό ήλιο, αργόσχολοι περιπατητές, καμάκια μιας άλλης εποχής, εκκολαπτόμενοι φωτογράφοι με ηδυπαθή μοντέλα, δρομείς, χαχανοέφηβοι, και τις Κυριακές απαρεγκλίτως Φιλιππινέζες οικιακοί βοηθοί, στο ρεπό τους.
Στον κόσμο αυτόν του κήπου, τον μέγα, σίγουρα θα συναντήσεις και κάποιους να διαπραγματεύονται με το κενό ερήμην του…
Όαση ο κήπος στην καρδιά της τσιμεντούπολης. Όαση κανονική. Πάντα με τεράστια σημασία από τα χρόνια που ήταν ιδιωτικός κήπος του φιλοσόφου και βοτανολόγου Θεόφραστου, ενός από τους διαδόχους του Αριστοτέλη.
Οι παλιότεροι τον κήπο τον θυμόμαστε και κάπως αλλιώς , τότε που είχε ακόμα και άγρια ζώα. Βέβαια και τότε και τώρα τα ζώα σε αιχμαλωσία ήταν κάτω από όχι και των καλυτέρων συνθηκών, προς τέρψιν του ισχυρότερου των ζώων, του ανθρώπου…
Ο Εθνικός Κήπος δεν είναι μόνο χώρος πρασίνου, είναι ταυτόχρονα ένας πολιτιστικός τόπος. Οι δύο αυτές ιδιότητες του κήπου είναι αδιαχώριστες και η προστασία και η ανάδειξή του καθορίζονται από αυτές. Κατά συνέπεια η διαχείριση του σημαντικού πνεύμονα πρασίνου της Αθήνας θα πρέπει να σέβεται τις ιστορικές, αισθητικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές αξίες του. Ο Χάρτης της Φλωρεντίας που αφορά την Προστασία των Ιστορικών Κήπων επισημαίνει ότι οι Κήποι αποτελούν «ζωντανή κληρονομιά» και χρήζουν ειδικής προστασίας και διαχείρισης.
