Κάρπαθος, Σαρία, Κάσος, Αρμάθια: Σαγηνευτική πρόσκληση στα Δωδεκάνησα

Κάρπαθος: Μυθολογική πατρίδα του Τιτάνα Ιαπετού, τόπος που γεννήθηκε ο Πρωτέας και ανατράφηκε η Αθηνά, νησί που έζησε ο Προμηθέας.

Ο  Όμηρος, ονομάζει το νησί «Κράπαθο».

 Στην αρχαιότητα είχε τέσσερεις οχυρωμένες πόλεις: την Αρκάσα, τη Βρυκούς, την Κάρπαθο και τη Σάρο, στη νησίδα Σαρία. Περιβρέχεται από το Καρπάθιο πέλαγος.

Σήμερα η Κάρπαθος μαζί με τη νήσο Σαρία, συγκροτεί το δήμο Καρπάθου και μαζί με τη νήσο Κάσο, την περιφερειακή Ενότητα Καρπάθου – Κάσου, με 6.300 κατοίκους περίπου.

Τριανταπέντε χρόνια μετά, εκπλήρωσα το στόχο μου, να επισκεφτώ την Κάρπαθο και να συναντήσω την αγαπημένη συγκάτοικο στο ίδιο κτίριο στο Ρέθυμνο, όπου υπήρξαμε φοιτήτριες. Αξίζει να ζει ο άνθρωπος, για να τραντάζεται από τέτοιες ανεξίτηλες συγκινήσεις!

Το ταξίδι δεν ήταν ένας απλός τουριστικός προορισμός, μια καλοκαιρινή ανάπαυλα. Ήταν μια υπόσχεση συνάντησης με παρελθοντικές αναμνήσεις. Αυτές που ζωντανεύουν μεγάλα όνειρα και αναζητήσεις. Όταν αντικρίσαμε η μια την άλλη, στον Κάτω Λευκό Καρπάθου, στο εξοχικό της, επιβεβαιώθηκε ως «κινηματογράφος- αστραπή, η ίδια η ζωή». Δάκρυα  συγκίνησης θόλωσαν τα μάτια μας. Κάθε δάκρυ, σταγόνα κάθαρσης για όσα πετύχαμε και αποτύχαμε. «Δεν άλλαξες», μου είπε. «Κι εσύ δεν άλλαξες! Είσαι ίδια», της είπα. Αγκαλιαστήκαμε και ενώ δεν είπαμε σχεδόν τίποτα, τα είπαμε όλα με το βλέμμα.

Ευτυχώς η στιγμή της συνάντησης, απαθανατίστηκε από το γιο μου, που είχε παρουσιαστεί  σαν κομήτης στην εκδρομή και του οποίου η όσφρηση, μας οδήγησε τυφλά στη βεράντα του σπιτιού της. Εκεί, στο μικρό παραθαλάσσιο χωριό, στους πρόποδες του όρους Λάστος, με θέα τη λευκή αμμουδιά και το διάφανο λουλακί, (τέτοιο χρώμα που μόνο στην παραλία Σίμου στην Ελαφόνησο και το Ελαφονήσι στα Χανιά έχω δει),  γευτήκαμε συζητώντας, τα ωραιότερα γεμιστά καλαμάρια. Ήταν ψαρεμένα με τη βάρκα τους, η οποία είχε κατασκευαστεί από την οικογένεια και ήταν αγκυροβολημένη απέναντί μας.

Υποσχεθήκαμε να ξανασυναντηθούμε σύντομα. Αφού προλάβαμε να κάνουμε μια βουτιά στα οινοπνευματί νερά, αναχωρήσαμε με την παρεϊστικη ομάδα που ταξιδεύαμε, για μια στάση στο Μεσοχώρι, που βρίσκεται Βορειοδυτικά στο κέντρο του νησιού, με θέα το Αιγαίο. Το κέντρο του είναι προσβάσιμο, μόνο με τα πόδια. Οι φιλόξενες νοικοκυρές, μας προσκαλούσαν για κεράσματα στο σπίτι τους και για να δούμε το παραδοσιακό δωμάτιο, με την υπερυψωμένη κάμαρη με τα σκαλιά και τον αποθηκευτικό χώρο κελάρι από κάτω.  Ενθουσιαστήκαμε με την ομορφιά των εργόχειρων.  Δροσιστήκαμε στις πηγές με τα γάργαρα νερά, πάνω στις οποίες, έχει χτιστεί η  Παναγιά η Βρυσιανή, όπου γίνεται μεγάλη γιορτή κάθε Σεπτέμβρη.

 Στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής προς Μεσοχώρι, υπήρχαν πευκοδάση καμένα και βουνά γυμνά. Βραχώδες νησί, με πυκνά και αραιότερα πευκοδάση στα Βόρεια και Κεντροδυτικά.

 Συνεχίσαμε για τα Πηγάδια, πρωτεύουσα του νησιού από το 1892.

Για αρκετούς αιώνες, πρωτεύουσα ήταν το Απέρι, αθέατο από τη θάλασσα . Επίνειο και μετόχι των Απεριτών ήταν το Ποσί, το οποίο μετονομάστηκε σε Πηγάδια, διότι εκεί, μετά από το 1821, ανοίχτηκαν πολλά πηγάδια.

Οι κάτοικοι προέρχονταν από την Κάσο, Χάλκη, Σύμη, Κάλυμνο, Ρόδο, Καστελόριζο και Κρήτη. Τα Πηγάδια σήμερα είναι μια σύγχρονη κωμόπολη με 3.000 κατοίκους, όμορφη παραλία για κολύμπι και πεζόδρομο με μαγαζάκια για βραδινή βόλτα. Στα Πηγάδια, που έχουν ελάχιστα παραδοσιακά στοιχεία δόμησης, το Επαρχείο, το Δημαρχείο και το Λιμεναρχείο, είναι χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής της Ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα. Η βραδινή βόλτα στα φωτισμένα δρομάκια με τα διάφορα μαγαζάκια στο παράλληλο δρομάκι της παραλίας  και τις διακλαδώσεις του, ήταν εξαιρετική.

Συνεχίσαμε με την μεσαιωνική πρωτεύουσα και πνευματικό κέντρο της Καρπάθου, το Απέρι, έδρα της Μητρόπολης. Οι κάτοικοι λόγω των πειρατικών επιδρομών, αποσύρθηκαν εκεί, στο εσωτερικό του νησιού. Ανηφορίσαμε στο ορεινό χωριό με τα αρχοντόσπιτα και είδαμε τη θέα από τον περίβολο της εκκλησίας της Παναγιάς, χτισμένη το 1855. Από τις 20 παλαιοχριστιανικές εκκλησίες του 5ου ως τον 7ο αιώνα, συμπεραίνουμε μεγάλη ακμή στο νησί. Μέχρι που άρχισαν οι Πειρατικές επιδρομές, καταλήφθηκε η Κρήτη από τους Άραβες και άρχισε η μετοίκηση στα ενδότερα.

 Άλλη μέρα, προσπεράσαμε τη Βολάδα και το Όθος και περπατήσαμε στα δρομάκια, στις Πυλές, το μικρότερο χωριό του νησιού, όπου ξεναγηθήκαμε στο λαογραφικό του μουσείο.

Από κει πήγαμε στα νότια του νησιού.

Επισκεφθήκαμε τις Μενετές.

Οι κάτοικοι, ήταν οι πρώτοι απ΄όλους τους Δωδεκανήσιους, που κήρυξαν την Ένωση με την Ελλάδα, που πραγματοποιήθηκε το 1948, για την ανάμνηση αυτής της εξέγερσης στις 5/10/1944, υπάρχει μνημείο, σε περίοπτο σημείο, στην άκρη του χωριού με θέα προς τα Πηγάδια. Ο ναός της κοίμησης της Θεοτόκου, ξεχωρίζει ως τα πηγάδια είναι του 19^ου αιώνα και έχει τον ωραιότερο περίβολο προς το αρχοντικό χωριό.

 Επίσκεψη στην Αρκάσα, η οποία, εντυπωσιάζει με τη χερσόνησό της, την ακρόπολη του Παλαιόκαστρου, χτισμένη πάνω στο λόφο και την Αγία Σοφία, το μικρό εκκλησάκι που χτίστηκε πάνω στα θεμέλια Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής του 5^ου αιώνα μ.Χ. με μοναδικά  ψηφιδωτά που σώζονται. Η όμορφη παραλία, βρίσκεται στο νοτιότερο από τα δύο λιμάνια της Αρκάσας.

Μπάνιο στο απάνεμο Φοινίκι απ΄όπου ξεκινούν τα καϊκια για Κάσο. Αυτή η απόδραση θα γινόταν άλλη μέρα.

Επίσης, στα Ανατολικά και Νότια του νησιού, κολυμπήσαμε στη μικρή και μεγάλη Αμμοοπή, παραλία με βράχο που έχει μία μεγάλη οπή.

 Από τα Πηγάδια, με λεωφορείο του ΚΤΕΛ προς την Όλυμπο, περάσαμε από το χωριό Σπόα, όπου γευτήκαμε παστές σαρδέλες ντόπιων, στα καφενεδάκια με θέα γαλάζιο.

 Πηγαίνοντας είχαμε δεξιά τη θάλασσα, με συστάδες πεύκων, που έφταναν ως το κύμα, ξερές ρεματιές, υπέροχες παραλίες και διάσπαρτα εκκλησάκια. Δρόμοι σε απόκρημνες πλαγιές  βουνών, φιδίσιοι, από την κορφή ως το κύμα. Μας εντυπωσίασαν το έντονο ανάγλυφο, με τα βουνά κύματα  από πάνω προς τα κάτω να συναντούν τη θάλασσα που ευτυχώς τότε ήταν γαλήνια. Τα τοπία, ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, συνδυάζουν την αγριάδα του βουνού και το μυστήριο θάλασσας. Κατά μήκος της ανατολικής πλευράς μικροί κολπίσκοι και παραλίες με κρυστάλλινα νερά, προσεγγίζονται είτε μέσω ασφαλτοστρωμένου δικτύου όλο ελιγμούς, είτε με εκδρομικά πλοιάρια από την Κάρπαθο και άλλες μυστικές ακτές που προσεγγίζονται με μονοπάτια μέσα από πεύκα και πηγές!

Δε θα παραλείπαμε επίσκεψη στη Μεσαιωνική « Έλυμπο», χτισμένη ανάμεσα στον 7ο και 9ο αιώνα, περίοδο Πειρατικών επιδρομών, από πρόσφυγες από τη Βρουκούντα και τη Σαρία.

Ονομάστηκε Όλυμπος, από την ψηλότερη κορφή της περιοχής 718μ.. Φτάνοντας, μας εντυπωσίασε η πόλη που καταλάμβανε, από την πλαγιά ως την κορφή του βουνού και άγγιζε απαλά ένα συννεφάκι σα να έπαιρνε κάποια ευλογία, χιλιάδων χρόνων. Περπατήσαμε στα ασβεστωμένα στενά, ανεβήκαμε σκαλάκια, φωτογραφίσαμε σπίτια ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, στολισμένα με ανάγλυφα γύψινα, με σκαλιστές πόρτες και σιδεριές, ζωγραφισμένα με πρωτότυπες παραστάσεις. Περάσαμε από μικρά μαγαζάκια όπου αγοράσαμε ενθύμια και το παραδοσιακό Καρπάθικο μαντήλι, το οποίο μας έδεσαν στο κεφάλι οι γυναίκες, με περίτεχνο τρόπο. Φτάσαμε στην κεντρική πλατεία, όπου επισκεφτήκαμε την εκκλησία της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου» η οποία έχει ξυλόγλυπτο τέμπλο και επιχρυσωμένο άμβωνα από το 16ο αιώνα, μπαίνοντας δεξιά και όχι μπαίνοντας ευθεία. Επισκεφτήκαμε το Λαογραφικό μουσείο, κάναμε μια στάση στο φούρνο και  για καφεδάκι με αεροπλανική θέα στο δυτικό μέρος του Αιγαίου. Μια άγρια ομορφιά, που μόνο από μπαλκόνι της Ολύμπου μπορεί να θαυμαστεί. Συνεχίσαμε προς τους ανεμόμυλους, απ’ όπου είδαμε στην πλαγιά το υπέροχο δημοτικό σχολείο, με μοναδική θέση στον κόσμο, αγκαλιασμένο από βουνά με σκαρφαλωμένα αρχοντικά και ανεμόμυλους προς τα πάνω και ασημογάλανα Αιγαιοπελαγίτικα νερά, προς τα κάτω. Σ’ έναν από τους ανεμόμυλους απολαύσαμε μεσημεριανές λιχουδιές, ψημένες σε παραδοσιακό φούρνο, όπου σέρβιραν γυναίκες με παραδοσιακές ενδυμασίες και ιδιαίτερο τοπικό γλωσσικό ιδίωμα.

Κατηφορίσαμε μέσα από ένα φαράγγι με θαμνώδη φυτά, φτάνοντας στην καθάρια παραλία με τα πλακέ βότσαλα, στο Διαφάνι, για ένα μπάνιο, στο Ανατολικό Αιγαίο, όπου φτάνουν καϊκια από τα Πηγάδια.

Κάναμε μπάνιο στις εξαιρετικές  παραλίες Άπελλα και κυρα Παναγιά με το ομώνυμο εκκλησάκι και το ιδιαίτερο καμπαναριό.

ΝΗΣΟΣ ΣΑΡΙΑ

Για να πάμε στη Σαρία, που εκτείνεται Βόρεια, πήραμε το καραβάκι από τα Πηγάδια. Το νησί χωρίστηκε από την Κάρπαθο με θαλάσσια διάβρωση στη θέση Παλάτια. Εκεί άραξε το πλεούμενο, όπου φαίνονται ακόμα ερείπια παλαιοχριστιανικού και μεσαιωνικού οικισμού από θολωτά κτίσματα. Το νησάκι είναι διάσπαρτο από αρχαία κτίσματα.

 Η παραθαλάσσια ζώνη, είναι προστατευόμενοι βιότοποι. Έχει χαρακτηριστεί «Σημαντική περιοχή για πουλιά της Ευρώπης». Είναι πέρασμα αποδημητικών πουλιών, από τα οποία, δύο είδη, ο Μαυροπετρίτης και ο Αιγαιόγλαρος είναι υπό εξαφάνιση, ενώ φιλοξενεί και τα σπάνια αρπακτικά, Αετογερακίνα και Σπιζαετό.

Δε θα ξεχάσουμε στη Σαρία, τα γαλαζοπράσινα καθάρια νερά, τους σχηματισμούς προσώπων στους βράχους, τα αγριοκάτσικα που μας υποδέχτηκαν ψάχνοντας τα σακίδιά μας για φαγητό καθώς και τα υπέροχα ψητά και σαλατικά, που ετοίμασαν επιτόπου οι μάγειρες του καϊκιού.

ΚΑΣΟΣ

Από το Φοινίκι της Καρπάθου, πήγαμε μονοήμερη στο νοτιότερο νησί των Δωδεκανήσων, ανάμεσα Καρπάθου Κρήτης, με 1.000 περίπου κατοίκους. Φτάσαμε στην πρωτεύουσα, το Φρυ, με το γραφικό λιμανάκι και την εντυπωσιακή εκκλησία. Ξεκουραστήκαμε στα μαγαζάκια και κάναμε μπάνιο στην παραλία με τα άσπρα βότσαλα. Ένα μικρό λεωφορείο, μας ξενάγησε δωρεάν στα υπόλοιπα χωριά: Αγία Μαρίνα, Αρβανιτοχώρι, Παναγιά, Πόλι, Εμπορειό. Ήταν εξαιρετική η φιλοξενία και το φαγητό στο γαλήνιο νησάκι.

Αρχαιότερη  αναφορά, στην  Κάρπαθο και την Κάσο, βρίσκουμε στους στίχους της  Ομήρου Ιλιάδος, όπου μαζί με τη Νίσυρο και την Ευρυπόλοιο Κω μετέχουν στον Τρωικό πόλεμο με τριάντα πλοία υπό την αρχηγία του Φείδιππου και του Άντιφου.

Το 1821 η Κάσος είχε 12.000 κατοίκους και πολλούς πλοιοκτήτες. Συνεισέφερε στην επανάσταση. Καταλείφθηκε το 1912 από Ιταλούς και ενσωματώθηκε στην Ελλάδα το 1948.

ΑΡΜΑΘΙΑ

Με σκάφος επισκεφτήκαμε για λίγες ώρες, το παραδεισένιο ακατοίκητο νησί, δύο χιλιόμετρα, Βορειοδυτικά της Κάσου, με νερά και αμμουδιά δίπλα σε μαρμάρινα βουνά. Το μόνο που υπήρχε, ήταν μια παράγκα με ψάθα για σκιά. Επειδή το νησί είναι πλούσιο σε γύψο, παλιότερα, υπήρχαν περίπου εκατό κάτοικοι.

Οι συνταξιδιώτες και συνταξιδιώτισσες απορούσαν με έκπληξη και έλεγαν: «Τι Μαλδίβες; Έχουμε τέτοιο παράδεισο στο Αιγαίο και δεν το ξέρουμε…».

Χαρήκαμε την  απάτητη παραλία «Μάρμαρα», που δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί ως μία από τις ωραιότερες της Μεσογείου και πραγματικά ήταν η συναρπαστικότερη έκπληξη της εκδρομής μας.

Μια και είναι μέρες του Πάσχα, αξίζει να αναφερθούν κάποια χαρακτηριστικά έθιμα της Καρπάθου. Τη Μεγάλη Παρασκευή στην Όλυμπο Καρπάθου, οι γυναίκες όταν στολίζουν τον επιτάφιο βάζουν φωτογραφίες, πρόσφατα χαμένων συγγενών τους και μοιρολογούν ξανά, διπλά, μαζί με το θρήνο για το Χριστό, όλες μαζί.

Σε όλη την Κάρπαθο, το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου, ετοιμάζεται το “οφτό” (από το αρχαίο οπτός που σημαίνει ψητός). Είναι γεμιστό αρνί με τα συκωτάκια του, ρύζι και μπαχαρικά που ψήνεται στον παραδοσιακό ξυλόφουρνο. Ανάβουν τα ξύλα, σπρώχνουν στην άκρη τα κάρβουνα και τοποθετούν στο φούρνο, όσα ταψιά χωράνε. Το αρνί, είναι τυλιγμένο σε λαδόκολλα τοποθετημένο, πάνω σε κλιματόβεργες, μέσα στο ταψί, αντί για σχάρα που του δίνει επιπλέον νοστιμιά. Το στόμιο του φούρνου, παλιότερα χτιζόταν με λάσπη και πέτρες και γκρεμιζόταν το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα για να προσφερθεί το καλοψημένο αρνί στο γιορτινό τραπέζι. Παραδοσιακό Πασχαλινό γλύκισμα που φτιάχνεται το Μεγάλο Σάββατο, είναι οι “τούρτες”, μυζηθρόπιτες, με τη ζύμη να περιέχει μυζήθρα, αυγά και ζάχαρη.

Η Κάσος επίσης, ήταν το τελευταίο μέρος που ταξίδεψε και έλαβε τέλος η επίγεια ζωή της Αγίας Κασσιανής. Ήταν η πλέον επιφανής γυναίκα, εκκλησιαστική υμνογράφος και μελωδός της εποχής της. Τροπάριο της οποίας ψάλλεται τη Μεγάλη Τρίτη. Όπως λέγεται, στην τελετή επιλογής νύφης του αυτοκράτορα Θεόφιλου, είχε αποσπάσει την ιδιαίτερη προσοχή του. Οι Κάσιοι, από τη συγγένεια του ονόματός της, με το νησί τους, της αφιέρωσαν παρεκκλήσι, όπου σώζεται η μαρμάρινη λάρνακα και εντοιχισμένη πλάκα με χρονολογία 890 μ.Χ..