Αν αγαπάς την πόλη σου σύρε τα βήματά σου μέσα της, πιο μέσα απ’ τα τείχη. Εκεί όπου χτυπά η καρδιά της”, μας λέει ο ποιητής.
Οι κάτοικοι της Φεζ ελ Μπάλι, εδώ και αιώνες σέρνουν τα βήματά τους μέσα στα σπλάχνα της πόλης. Κι είναι αυτό το βάδισμα, οι φωνές του πολύβουου πλήθους, τα χρώματα, οι γεύσεις και οι μυρωδιές που την κάνουν να φέγγει έτσι, να βγάζει μια αχλή τόσο ατμοσφαιρική και μεθυστική, όσο καμιά άλλη Μεδίνα στον κόσμο.
Σύραμε κι εμείς τα βήματά μας μέσα στην πόλη, αναζητώντας το μυστήριο που κρύβει μέσα της. Περιπλανηθήκαμε ώρες στις πολύχρωμες και πολύβουες αγορές, στις σιωπηλές γειτονιές, στα στενά σοκάκια της, ώσπου χάσαμε την αίσθηση του χρόνου, του προσανατολισμού, της απόστασης. Χρειάζεσαι χρόνο για να ανακαλύψεις την Φέζ. Δεν ξέρω αν τα καταφέραμε. Το σίγουρο είναι ό τι αφεθήκαμε στην γοητεία της κι απολαύσαμε τον πλούτο των γεύσεων, των ήχων και των χρωμάτων της.
Η Φέζ είναι η παλαιότερη από τις τέσσερις αυτοκρατορικές πόλεις. Οι άλλες τρεις είναι το Ραμπάτ, η σημερινή πρωτεύουσα του Μαρόκου, το Μαρακές και η ιστορική Μεκνές.
Φέζ, Ραμπάτ και Μεκνές βρίσκονται στα βορειοδυτικά της χώρας. Το Μαρακές, η αποκαλούμενη «ρόδινη πόλη», λόγω του χρώματός της, βρίσκεται στα νοτιοδυτικά και αποτελεί βασικό κόμβο στο δρόμο προς την έρημο.
Η τειχισμένη πόλη της Φέζ, η μεγαλύτερη κατοικούμενη Μεδίνα στον κόσμο, αποτελεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCΟ. Έχει 14 πύλες και τα τείχη της εκτείνονται σε μήκος 22 χιλιομέτρων. Λέγεται πως διαθέτει περισσότερα από 9.000 χιλιάδες δρομάκια, 250 γειτονιές και 60.000 εργαστήρια και μικρά καταστήματα κάτω από τις σκεπαστές αγορές. Ένας τεράστιος λαβύρινθος, όπου συνωστίζονται καθημερινά περίπου 500.000 άνθρωποι.
ΣΤΗΝ ΜΕΔΙΝΑ ΤΗΣ ΦΕΖ
Πολλά από τα σοκάκια της είναι τόσο στενά, μόλις που ξεπερνούν σε πλάτος το μισό μέτρο. Με δυσκολία περνούν ταυτόχρονα δύο άνθρωποι. Άλλα σε οδηγούν σε αδιέξοδα, σε κρυφές γειτονιές, ή είναι τόσο σκοτεινά που αν δεν ανάψεις φακό σίγουρα κάπου θα σκουντουφλήσεις. Σε αυτό τον τεράστιο αστικό λαβύρινθο εύκολα μπαίνεις, αλλά χωρίς οδηγό θα χρειαστείς τον μίτο της Αριάδνης για να καταφέρεις να βγεις.
Περπατώ στα στενά σοκάκια κι έχω την αίσθηση πως ταξιδεύω μέσα στο χρόνο. Παρατηρώ τις ξύλινες οροφές τους, τα παμπάλαια μεσαιωνικά κτίρια, που μοιάζουν να συνομιλούν, να αγγίζουν σχεδόν το ένα το άλλο, τις περίτεχνες εξωτερικές πόρτες τους. Ανοίγουν και κλείνουν τόσο βιαστικά που δεν προλαβαίνεις να ξεκλέψεις ούτε μία εικόνα. Εδώ δεν κυκλοφορούν αυτοκίνητα. Το μόνο που θα συναντήσεις είναι χειράμαξες και κάποια υπομονετικά γαϊδουράκια να γέρνουν κάτω από το βάρος των εμπορευμάτων που μεταφέρουν.
Πολλοί είναι αυτοί που μας πλησιάζουν και επιμένουν να μας πωλήσουν κάτι, από κοσμήματα, έως διακοσμητικά και μυρωδικά. Ολόκληρη η Μεδίνα είναι γεμάτη με εξειδικευμένα καταστήματα και εργαστήρια. Κάποιοι από τους τεχνίτες επιδεικνύουν την τέχνη τους ακόμη και στους υπαίθριους χώρους, όπως οι τεχνίτες μπρούτζου που συναντήσαμε στην πλατεία Ελ Σεφαρίν.
Μπρούτζινα, κεραμικά, ξυλόγλυπτα, βερβέρικα χαλιά, δερμάτινα, υφάσματα, κοσμήματα και κάθε λογής χειροτεχνήματα κατασκευάζονται στα εργαστήρια της πόλης.
Ακολουθώντας το κεντρικό δρομάκι Τάλαα Κεμπίρα που είναι γεμάτο μικρομάγαζα, περνάμε στο σουκ, την σκεπαστή αγορά των τροφίμων. Φρούτα, λαχανικά, μπαχαρικά, κρέατα, ψωμιά, παντόφλες, ακόμη και ζωντανά πουλερικά έχουν την θέση τους στους πάγκους και τα μικροσκοπικά καταστήματα. Μια έκρηξη από χρώματα, ήχους, γεύσεις και μυρωδιές συνθέτουν το πιο φανταχτερό μωσαϊκό που μπορεί να συναντήσει κανείς σε μια πόλη.
Η Μεδίνα δεν έχει αλλάξει όψη εδώ και 900 χρόνια. Τα κτίρια με τα σινικά χρώματα παραμένουν εξωτερικά, όπως παλιά. Το μόνο που έχει προστεθεί είναι ο ηλεκτρισμός και τα δορυφορικά πιάτα στις στέγες.
ΤΡΕΙΣ ΠΟΛΕΙΣ ΣΕ ΜΙΑ
Η Φεζ, η τρίτη σε πληθυσμό πόλη της χώρας, είναι στην πραγματικότητα τρεις πόλεις μαζί. Η Φεζ ελ Μπάλι η παλαιά πόλη, η Φεζ ελ Τζεντίντ η νέα και η σύγχρονη Βίλ Nουβέλ (Ville Nouvelle) που χτίστηκε από τους Γάλλους.
Η παλαιά πόλη ιδρύθηκε στις αρχές του 9ου αιώνα από την δυναστεία των Ιντρισιδών. Οι Μαρινίδες που την κατέλαβαν το 1250 την ανέδειξαν ως αυτοκρατορική πρωτεύουσα, την κόσμησαν με περίλαμπρα κτίρια και έχτισαν στα δυτικά της τη νέα πόλη.
Στην Φέζ ελ Τζεντίντ, τη νέα πόλη, βρίσκεται το βασιλικό ανάκτορο Ντάρ ελ- Μάχζεν με την επιβλητική μαυριτανική πύλη και δίπλα του η πρώην εβραϊκή συνοικία. Η σύγχρονη πόλη Βίλ Νουβέλ χτίστηκε το 1912 κατά την διάρκεια του Γαλλικού Προτεκτοράτου.
ΤΑ ΙΣΛΑΜΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ
Οι κάτοικοί της βλέπουν την Φεζ ως την «καρδιά» της χώρας και η πόλη συνεχίζει ακόμη και σήμερα να κρατά τα σκήπτρα της «πνευματικής» πρωτεύουσας του Μαρόκου. Οι Ζαουϊγια, οι περίφημοι μεντρεσέδες της, τα εντυπωσιακά τεμένη, τα κορανικά σχολεία και το πανεπιστήμιο που γαλούχησαν γενεές, παραμένουν αδιάψευστοι μάρτυρες του ιστορικού και πολιτιστικού της «φορτίου».
Σε μικρή απόσταση από την Μπάμπ Μπατζελούντ, την λεγόμενη και μπλε πύλη, βρίσκεται ο μεντρεσές Μπου Ινάνια. Κατασκευάστηκε μεταξύ 1350 -1355 από τον σουλτάνο Αμπού Ινάν και είναι ο μοναδικός μεντρεσές του Μαρόκου που διαθέτει άμβωνα και μιναρέ.
Το κτίριο είναι διαρρυθμισμένο γύρω από μια τετράγωνη μαυριτανική αυλή στρωμένη με μάρμαρα και όνυχα και διαθέτει πλούσια διακόσμηση με πλακάκια ζελίγκ, γυψομάρμαρα και ξυλόγλυπτα. Λειτουργούσε ταυτόχρονα ως τζαμί, καθεδρικός, φοιτητική εστία και σχολείο και είναι από τα ελάχιστα θρησκευτικά κτήρια που μπορούν να επισκεφθούν και οι μη μουσουλμάνοι.
Το τέμενος Καραουγίν , κοντά στην πλατεία Ελ Σεφαρίν, χτίστηκε τον 9ο αιώνα από μια γυναίκα, απόγονο του προφήτη, την Φάτιμα μπίντ ελ Φίχρι. Υπήρξε το πρώτο πανεπιστήμιο του Μαρόκου και ένα από τα σημαντικότερα πνευματικά κέντρα του Ισλάμ. Σήμερα φιλοξενεί το μουσουλμανικό πανεπιστήμιο της Φεζ. Το κτίριο διαθέτει 14 πύλες, αλλά δεν επιτρέπεται η είσοδος στους μη μουσουλμάνους. Καταφέρνουμε παρόλα αυτά να ξεκλέψουμε κάποιες εικόνες του από τις μισάνοιχτες πόρτες.
Στην μικρή πλατεία Ελ Νεζαρίν επισκεπτόμαστε το Φοντούκ ελ Νεζαρίν, ένα επιβλητικό κτίριο που χτίστηκε τον 18ο αιώνα και παρείχε ξεκούραση και τροφή στους εμπόρους που έφταναν εδώ από την ενδοχώρα. Αναστηλώθηκε το 1998 και από το 2016 είναι μνημείο προστατευόμενο από την UNESCO. Σήμερα φιλοξενεί το Μουσείο Ξύλου. Ανάμεσα στα εκθέματα του βλέπουμε τις ξυλόγλυπτες πόρτες από τον Μεντρεσέ Μπου Ινάνια.
ΤΑ ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ
Στην άκρη της Μεδίνας, κατά μήκος του ποταμού Φέζ, βρίσκεται ένα από τα πιο γνωστά τουριστικά αξιοθέατα της πόλης, τα περίφημα βυρσοδεψεία. Πρόκειται για υπαίθρια, στρογγυλά πέτρινα πηγάδια κατεργασίας και βαφής των δερμάτων. Η δυσοσμία εδώ πάνω είναι έντονη, γι’ αυτό μόλις φθάσαμε μας έδωσαν να κρατάμε ένα κλαδάκι μέντας για να απομακρύνουμε τις δυσάρεστες μυρωδιές. Παρακολουθούμε την διαδικασία βαφής που γίνεται κάτω από παραδοσιακές και πρωτόγονες συνθήκες. Τα δέρματα (από πρόβατα, κατσίκες, καμήλες και αγελάδες) περνούν από διάφορα στάδια επεξεργασίας, όπως η αποτρίχωση, το μούλιασμα στις δεξαμενές, το πλύσιμο και το στέγνωμα. Όταν είναι έτοιμα βάφονται και παραδίδονται στους τεχνίτες δέρματος. Από το δέρμα κατασκευάζονται τσάντες, ζώνες, διακοσμητικά αντικείμενα και ενδύματα.
Το σημείο με την ωραιότερη θέα στην Φεζ είναι ο λόφος με τους ερειπωμένους τάφους της δυναστείας των Μαρινιδών. Καθώς ο ήλιος γέρνει προς την δύση, στρώνει τις ακτίνες του πάνω στην πόλη. Η Φεζ φωτίζεται και μεταμορφώνεται. Μοιάζει με ένα παραμυθένιο ανατολίτικο χαλί με αμέτρητους γκριζοκίτρινους περλέ κόμπους.
Το βράδυ μας βρίσκει σε ένα παλιό καραβάν σεράϊ που έχει μετατραπεί σε εστιατόριο, απολαμβάνοντας παραδοσιακή βερβέρικη μουσική και τοπικές γεύσεις.
ΜΕΚΝΕΣ: Η ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΤΕΙΧΩΝ
Το επόμενο πρωινό παίρνουμε τον δρόμο για την Μεκνές. Η τέταρτη αυτοκρατορική πόλη, καθώς και η αρχαία Ουολουβυλίδα, ο σημερινός αρχαιολογικός χώρος Βολούμπιλις, βρίσκονται ανάμεσα σε μια εύφορη πεδιάδα στους πρόποδες του Μέσου Άτλαντα. Πρόκειται για αγροτική περιοχή, η οποία από την αρχαιότητα ήταν ο σιτοβολώνας της χώρας. Τα ερείπια που στέκονται ακόμη όρθια στην Ουολουβυλίδα, καθώς και τα μνημεία και τα τριπλά τείχη της Μεκνές αποτελούν τον αδιάψευστο μάρτυρα του ιστορικού παρελθόντος των δύο πόλεων. Οι δύο πόλεις έχουν ενταχθεί στα μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Από την εποχή της ίδρυσής της τον 10ο αι. έως την άφιξη της Δυναστείας των Αλαουϊτών τον 17ο αι. η Μεκνές δεν ήταν παρά μια μικρή κωμόπολη στη σκιά της υπερήφανης αντιπάλου της Φεζ. Το 1672 ο Σουλτάνος Μουλάϊ Ισμαήλ την έχρισε αυτοκρατορική πρωτεύουσα και έθεσε σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα ανοικοδόμησης, μετατρέποντάς την σε μια περίλαμπρη πόλη. Η τριπλή της οχύρωση μήκους 40 χιλιομέτρων , οι επάλξεις, οι εντυπωσιακές πύλες, τα παλάτια, οι κήποι, τα τζαμιά εντυπωσιάζουν ακόμη και σήμερα τους επισκέπτες.
Η Μπάμπ ελ Μπερντάϊν και η Μπάμπ Μανσούρ ελ Αλεούτζ είναι οι πλέον επιβλητικές πύλες.
Η Μπάμπ Μανσούρ ελ Αλεούτζ, η μεγαλύτερη και ωραιότερη στην Μεκνές, ολοκληρώθηκε το 1732. Διαθέτει περίτεχνο διάκοσμο με πράσινα ψηφιδωτά και πλακίδια. Έχει ύψος 16 μέτρα, ενώ το πλάτος της καμάρας της φθάνει τα 8 μέτρα. Βρίσκεται πάνω στα τείχη της κάσμπας και οδηγεί στην πλατεία Λάλα Αουντά και την συνοικία Νταρ ελ Κεμπίρα.
Λέγεται πως στην Νταρ ελ Κεμπίρα που αποτελεί μέρος της αυτοκρατορικής πόλης, έζησε ο Μουλάϊ Ισμαήλ σε μια φαραωνική αυλή που περιλάμβανε δεκάδες παλλακίδες και εκατοντάδες σκλάβους.
Το Νταρ ελ –Μα (σπίτι του νερού) η δεξαμενή της πόλης, ήταν ένα ακόμη μεγαλεπήβολο σχέδιο του Σουλτάνου. Στο τεράστιο κτίριο με την θολωτή στέγη υπάρχουν 15 αίθουσες καθεμιά από τις οποίες είχε το δικό της νερόμυλο, που λειτουργούσε με την βοήθεια αλόγων. Η άντληση των νερών γινόταν με μεγάλους κουβάδες.
Το Νταρ ελ-Μα οδηγεί στο Χέρι ες-Σουάνι, στους στάβλους των Σιταποθηκών, ένα μνημειώδες κτίριο με 29 πτέρυγες, όπου φύλασσαν το σιτάρι. Η οροφή του κατέρρευσε από σεισμό το 1755.
Η πλατεία ελ Χεντίμ συνδέει την Μεδίνα με την Κάσμπα. Είναι μια μικρογραφία της πλατείας Τζεμάα ελ Φνά του Μαρακές. Την ημέρα είναι ήρεμη και το βράδυ μεταμορφώνεται προσελκύοντας ένα ποικιλώνυμο πλήθος που συνωστίζεται στα λίγα τετραγωνικά της. Έμποροι, μουσικοί, μάγοι, γητευτές φιδιών, παραμυθάδες και κάθε είδους διασκεδαστές δίνουν εδώ την δική τους παράσταση σε ένα υπαίθριο θεατρικό σκηνικό.
Θεατρικό είναι το σκηνικό και στα σούκς, τις σκεπαστές αγορές της Μεδίνας, όπου οι μυρωδιές, οι γεύσεις, τα χρώματα προκαλούν τις αισθήσεις.
Η ΡΩΜΑΙΚΗ ΟΥΟΛΟΥΒΥΛΙΔΑ
Σε απόσταση 25 χιλιομέτρων από την Μεκνές στην θέση Βολούμπιλις βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας Ρωμαϊκής πόλης Ουολουβυλίδα. Χτισμένη τον 3ο αι. π.Χ η Ουολουβυλίδα θεωρείται η αρχαία πρωτεύουσα του βασιλείου της Μαυριτανίας. Όταν η Μαυριτανία προσαρτήθηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Κλαύδιο το 45μ.Χ η πόλη έγινε ελεύθερη κοινότητα και εξελίχθηκε σε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Τιγγιτάνης.
Η αποχώρηση των Ρωμαίων στα τέλη του 3ου μ.Χ. αι. σηματοδότησε την παρακμή της, ώσπου εγκαταλείφθηκε οριστικά από τους κατοίκους της τον 11ο αι. ύστερα από την μετεγκατάσταση της έδρας της εξουσίας στην Φέζ.
Την ξεχασμένη ρωμαϊκή πόλη του Μαρόκου έφερε στο φως το 1887 η σκαπάνη των Γάλλων αρχαιολόγων . Ο αχανής αρχαιολογικός χώρος της Βολούμπολις, διαθέτει ευρήματα αποκλειστικά της ρωμαϊκής περιόδου. Το πιο σημαντικό οικοδόμημα είναι η Αψίδα του Θριάμβου που ανεγέρθηκε προς τιμήν του αυτοκράτορα Καρακάλλα. Σε καλή κατάσταση διασώζονται και τα ψηφιδωτά από μια σειρά επαύλεις, όπως ο οίκος του Διονύσου και των Τεσσάρων Εποχών, των Λουομένων Νυμφών, των Άθλων του Ηρακλή, του Ορφέα κ.λ.π.)
ΡΑΜΠΑΤ Η ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ
Στις βόρειες ακτές του Ατλαντικού, περίπου 180 χιλιόμετρα δυτικά της Φέζ , βρίσκεται το Ραμπάτ. Η τρίτη αυτοκρατορική πόλη και σημερινή πρωτεύουσα του Μαρόκου. Ανθρώπινη και φιλική πόλη, αν και πολυπληθής (δεύτερη σε πληθυσμό μετά από την Καζαμπλάνκα), με άνετα πεζοδρόμια και αρκετό πράσινο.
Πρώτη στάση στο τεράστιο ανάκτορο (ένα από τα πολλά) του σημερινού βασιλιά Μωχάμεντ ΣΤ΄. Τα σημαντικότερα αξιοθέατα της πόλης είναι ο πύργος Χασάν και το Μαυσωλείο Μωχάμεντ του Ε΄. Ολόκληρο το συγκρότημα περιβάλλεται από τείχη, στις πύλες των οποίων στέκονται έφιπποι φρουροί με εντυπωσιακές στολές.
Ο πύργος Χασάν αποτελεί το έμβλημα του Ραμπάτ. Πρόκειται για τον ημιτελή μιναρέ του τεμένους Χασάν που έχτισε ο Γιακούμπ αλ Μανσούρ το 1196 για να ανταγωνιστεί το μεγάλο τζαμί της Κόρδοβας. Το τζαμί ερειπώθηκε μετά τον θάνατό του και καταστράφηκε ολοκληρωτικά από σεισμό που σημειώθηκε το 1755. Διασώθηκε μόνον ο ημιτελής μιναρές και κάποια κομμάτια από τους πέτρινους κίονες που οριοθετούσαν τους διαδρόμους της αίθουσας προσευχής.
Το Μαυσωλείο του Μωχάμεντ Ε΄ οικοδομήθηκε από τον Χασάν Β΄ στην μνήμη του πατέρα του και «πατέρα» της Μαροκινής Ανεξαρτησίας. Το κτίριο θεωρείται αρχιτεκτονικό αριστούργημα της σύγχρονης δυναστείας των Αλαουϊτών και περιλαμβάνει τους τάφους του βασιλιά του Μαρόκου και των δύο γιών του.
Το γραφικότερο σημείο της πόλης είναι η κάσμπα Ουντάϊα. Βρίσκεται μέσα στην Μεδίνα, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Η είσοδος γίνεται από μια μεγάλη πύλη την Μπάμπ Ουντάϊα. Τα στενά σοκάκια της βαμμένα σε λευκούς και γαλάζιους τόνους θυμίζουν νησί του Αιγαίου. Χτισμένη την εποχή των Αλμοαδών (1147-1248) στην κορυφή ενός βράχου η κάσμπα προσφέρει χαλαρωτικό αγνάντεμα στον Ατλαντικό και στις όχθες του ποταμού Μπου Ρεγκρέμπ.
