Τα χρόνια έφυγαν γρήγορα, περάσαμε και σε νέο αιώνα. Ενενήντα χρόνια μακριά μας κι ο θάνατος μικρή σημασία, για αυτούς που ζουν αιώνια μέσα από το έργο τους. Ο Κώστας Καρυωτάκης, ένας από αυτούς. Η αυτοκτονία του στην Πρέβεζα, μας τον στέρησε αλλά όχι το έργο του, που έρχεται με κάθε ευκαιρία και επίκαιρα στέκεται στη ζωή μας, στις συνήθειες μας, στα όνειρά μας.
Την 21η Ιουλίου 2018, συμπληρώθηκαν 90 χρόνια από το θάνατό του. Η Πρέβεζα, με εκδηλώσεις που ξεκίνησαν την ημέρα που ήρθε σε αυτή, στις 18 Ιουνίου μέχρι την 22η Ιουλίου, τον είχε μαζί της, με το έργο του, αλλά και δημιουργών που επηρεάστηκαν από αυτό. Ο αγαπημένος μας ποιητής Κώστας Καρυωτάκης είναι πάντα εδώ, γιατί θέλουμε να είναι. Και έτσι πρέπει. Τους ανθρώπους που αγαπάμε τους κρατάμε κοντά μας, με τις αναμνήσεις, τις μνήμες μας, το έργο τους.
Περπατώντας αργά στην προκυμαία,“υπάρχω;” λες, κι ύστερα “δεν υπάρχεις”!
(Πρέβεζα, Κ. Καρυωτάκης)
Ο Κώστας Καρυωτάκης, είχε κατανοήσει πλήρως την ματαιότητα των πραγμάτων. Ίσως αυτό τον έκανε περισσότερο απαισιόδοξο, ειρωνικό ή και επιθετικό σε καταστάσεις ή σε γραφικές φιγούρες που θέλανε να γίνουν σημαντικοί μέσα από μια εικόνα ψεύτικη, επιφανειακή. Αυτή η στάση του, ήταν μια πρόκληση στο θάνατο, αλλά και μια αναζήτηση στην αλληλεπίδρασή του με το ανθρώπινο στοιχείο.
Θάνατος ο αστυνόμος που διπλώνει, για να ζυγίσει, μια “ελλιπή” μερίδα,
θάνατος τα ζουμπούλια στο μπαλκόνι κι ο δάσκαλος με την εφημερίδα
(Πρέβεζα, Κ. Καρυωτάκης)
Τον θάνατο, τον έβλεπε ως μια λύση, μια αντίδραση στην τόση μετριότητα, φαυλότητα, των εποχών και των ανθρώπων. Με ειρωνεία, κυνικότητα, αντιμετώπιζε αυτό που και σήμερα γίνεται στις κηδείες. Εκτός από αυτούς που έχουν άμεση σχέση με τον νεκρό, οι άλλοι συνήθως κουτσομπολεύουν, φλυαρούν ακατάσχετα, αν δεν διασκεδάζουν με το όλο κλίμα…
Αν τουλάχιστον, μέσα στους ανθρώπους
αυτούς, ένας επέθαινε από αηδία…
Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους,
θα διασκεδάζαμε όλοι στην κηδεία
(Πρέβεζα, Κ. Καρυωτάκης)
Σε όλες τις επαρχιακές πόλεις και στην Πρέβεζα τότε, για να τονωθεί το στοιχείο του Ελληνισμού αλλά και για δημαγωγικούς λόγους, δίνονταν αρχαιοπρεπή ονόματα, μεγάλων προσωπικοτήτων, σε δρόμους. Απ’ την άλλη, αφήνονταν στις λάσπες, την εγκατάλειψη, τα σκουπίδια. Ένας ευαίσθητος άνθρωπος και ποιητής, δεν ήταν δυνατόν να μη τα προσέξει αυτά και περισσότερο να μη τα καυτηριάσει.
Θάνατος οι λεροί, ασήμαντοι δρόμοι
με τα λαμπρά, μεγάλα ονόματά τους
(Πρέβεζα, Κ. Καρυωτάκης)
Το ποίημα Πρέβεζα”, είναι για τον ποιητή -αλλά και για εμάς- η εικόνα όλης της επαρχιακής Ελλάδας, πολύ περισσότερο των νέων χωρών, όπως η Ήπειρος, που ενσωματώθηκαν σε αυτή, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Η Αθήνα είχε βρει το δρόμο της, ήταν η πρωτεύουσα και το “κράτος” μαζί, αφού συγκέντρωνε όλο τον πνευματικό κόσμο, τους επιστήμονες και τις προσωπικότητες που χάραξαν θετικά ή αρνητικά με την παρουσία τους τον 20 αιώνα. Αφαιρώντας από την Ελληνική ύπαιθρο, ιδίως αυτή που είχε ζήσει τον τουρκικό ζυγό για άλλα περίπου 100 χρόνια απ’ τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους, τις ευκαιρίες ανάπτυξης, αλλά και την παραγωγή πολιτιστικού έργου. Δεν προσπαθεί να μειώσει την Πρέβεζα, αλλά να καυτηριάσει την εικόνα μια παρατημένης επαρχιακής πόλης, από την ανάπτυξη, τα γράμματα και τον πολιτισμό. Ίσως να υπάρχει το στοιχείο της υπερβολής στους στίχους, μαζί με το στοιχείο της αντίδρασης και της μελαγχολίας, μα μη ξεχνάμε η ψυχολογία του ήταν χειρότερη από ποτέ, έβλεπε το θάνατο ως μόνη διέξοδο απ’ όλα. Κάτι που ακολούθησε, με την αυτοκτονία, λίγες ημέρες μετά.
Ο Κώστας Καρυωτάκης, ξεχώρισε από τους ποιητές, τους λογοτέχνες της γενιάς του, όχι γιατί απαραίτητα ήταν ο καλύτερος, αλλά γιατί ήταν διαφορετικός. Αυτό τον έκανε αγαπητό σε πολλούς, αλλά παράλληλα τον έφερε σε σύγκρουση με άλλους, που ποτέ δεν τον αποδέχτηκαν ως ποιητή, γιατί δεν ακολουθούσε τα πρότυπα γραφής της εποχής του, γιατί δεν αποδέχονταν αυτούς που “ηγούνταν” με καθορισμένους τρόπους την ποιητική και λογοτεχνική δημιουργία. Ο δυνατός -μα παράλληλα αυτοκαταστροφικός- χαρακτήρας του, είχε μέσα την κυνικότητα, την αποδοχή του θανάτου ως λύτρωση, τις συγκρούσεις των «πρέπει» με τα «γιατί», την αγάπη, τον αυτοσαρκασμό.
Η Πρέβεζα, ήταν το τέλος της πορείας του. Το έργο του ολοκληρώθηκε και δεν υπάρχει το ερώτημα τι θα δημιουργούσε μετά, εάν ζούσε. Ίσως και τίποτα. Γιατί βάζοντας τέλος στη ζωή του, έβαλε τέλος και στο έργο του. Ζωή και έργο, ήθελε να τελειώσουν εκεί, δίπλα στη θάλασσα. Παρότι η καταγωγή του δεν ήταν από την Πρέβεζα και έζησε πολύ λίγο σ’ αυτή, όταν ακούγεται το όνομά του, όλοι σκεφτόμαστε την Πρέβεζα. Μια Πρέβεζα, που με τα χρόνια έγινε ισχυρό κέντρο πολιτισμού, με σημαντικές πολιτιστικές δράσεις, με σημαντική παρουσία στα γράμματα και τις τέχνες. Μια «μικρή πρωτεύουσα» του πολιτισμού, την οποία καμαρώνουμε όλοι.
Τον Καρυωτάκη τον έζησα και τον αγάπησα στην Πρέβεζα. Οι δάσκαλοί μου, πριν από αρκετά χρόνια, τον έφεραν με τον τρόπο τους στην τάξη, με άγγιξε το έργο του, το διάβασα και το ξαναδιάβασα, έτσι ξεκίνησα να γράφω ποίηση. Κατάλαβα τι είναι ποίηση, αυτό δυστυχώς δεν υπήρχε επαρκώς στα σχολικά βιβλία. Αυτός ο αυτοκαταστροφικός ποιητής, ο είρωνας, ο αυτοσαρκαζόμενος με κάθε ευκαιρία, θα μπορούσα να πω, ότι είναι εκείνος που με οδήγησε με σταθερότητα στην ποίηση. Όπως και πολλούς άλλους νέους. Του το χρωστάμε! Για αυτό ήθελα πάντα να γίνει μια μεγάλη, ξεχωριστή πνευματική, λογοτεχνική γιορτή στην Πρέβεζα, όχι τόσο ως μνημόσυνο στη μνήμη του, αλλά περισσότερο ως ευχαριστήριο για το τόσο σημαντικό έργο του και την επιρροή του στη σύγχρονη ελληνική ποίηση & λογοτεχνία. Τη γνωστή και τη λιγότερο γνωστή.
Με αφορμή τα 90 χρόνια από το θάνατό του, στην Πρέβεζα, τον είχαμε πάλι μαζί μας, με το έργο του. Είμαι πολύ χαρούμενος γι’ αυτό. Περίμενα πάνω από 40 χρόνια αυτή τη λογοτεχνική γιορτή, αυτό το «μήνα Καρυωτάκη», που ήλπιζα ως παιδί να μου δοθεί η δυνατότητα να κάθομαι σε μια γωνιά, να παρακολουθώ και να καταγράφω τα συναισθήματα όλων. Και να, που αυτό έγινε πραγματικότητα.
Συγχαρητήρια, σε όλους όσους εμπνεύστηκαν αυτές τις εκδηλώσεις, τις στήριξαν, αλλά και βοήθησαν με κάθε τρόπο ώστε να γίνουν. Τον Δήμο Πρέβεζας, για τις ενέργειές του και την καθοριστική βοήθειά του. Το 2018 έχει καταγραφεί στην ιστορία. Συγχαρητήρια στα μέλη της «ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ ΚΑΛΩΝ ΠΡΟΘΕΣΕΩΝ ΜΕ ΣΕΒΑΣΜΟ ΣΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ», για τη σταθερή στήριξή τους στις εκδηλώσεις, καθώς και τις ιδέες τους για την επόμενη μέρα, μαζί με νέες προτάσεις που θα συζητήσουμε μαζί με τους φορείς της πόλης, τον Δήμο Πρέβεζας, την Περιφέρεια Ηπείρου κ.ά. Συγχαρητήρια στην «ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΝΩΣΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ», που συστρατεύθηκε από την πρώτη στιγμή για να γίνουν οι εκδηλώσεις αυτές.
Όταν αναφερόμαστε σε ποιητές, θεωρώ απαραίτητη την καταχώριση ποιημάτων τους, γιατί μέσα από αυτά, συμπληρώνουμε την εικόνα τους. Έτσι θα σας μεταφέρω ποιήματά, που με άγγιξαν και δεν τα ξέχασα ποτέ.
Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες
κιθάρες. Ο άνεμος, όταν περνάει,
στίχους, ήχους παράφωνους ξυπνάει
στις χορδές που κρέμονται σαν καδένες.
Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες.
Υψώνονται σα δάχτυλα στα χάη,
στην κορυφή τους τ’ άπειρο αντηχάει,
μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες.
Είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις,
χωρίς ελπίδα να συγκεντρωθούμε.
Στα νεύρα μας μπερδεύεται όλη η φύσις.
Στο σώμα, στην ενθύμηση πονούμε.
Μας διώχνουνε τα πράγματα, κι η ποίησις
είναι το καταφύγιο που φθονούμε
(Είμαστε κάτι…, Κ. Καρυωτάκης)
Tο θάνατό μας χρειάζεται η άμετρη γύρω φύση
και τον ζητούν τα πορφυρά στόματα των ανθών.
Aν έρθει πάλιν η άνοιξη, πάλι θα μας αφήσει,
κι ύστερα πια μήτε σκιές δεν είμεθα σκιών.Tο θάνατό μας καρτερεί το λαμπρό φως του ηλίου.
Tέτοια θα δούμε ακόμη μια δύση θριαμβική,
κι ύστερα φεύγουμεν από τα βράδια του Aπριλίου,
στα σκοτεινά πηγαίνοντας βασίλεια πέρα κει.Mόνο μπορεί να μείνουνε κατόπι μας οι στίχοι,
δέκα μονάχα στίχοι μας να μείνουνε, καθώς
τα περιστέρια που σκορπούν οι ναυαγοί στην τύχη,
κι όταν φέρουν το μήνυμα δεν είναι πια καιρός
(Υστεροφημία, Κ. Καρυωτάκης)
Tη σάρκα, το αίμα θα βάλω
σε σχήμα βιβλίου μεγάλο.«Oι στίχοι παρέχουν ελπίδες»
θα γράψουν οι εφημερίδες.«Kλεαρέτη Δίπλα-Mαλάμου»
και δίπλα σ’ αυτό τ’ όνομά μου.Tην ψυχή και το σώμα πάλι
στη δουλειά θα δίνω, στην πάλη.Aλλά, με τη δύση του ηλίου,
θα πηγαίνω στου Bασιλείου.Eκεί θα βρίσκω όλους τους άλλους
λογίους και τους διδασκάλους.Tα λόγια μου θα ‘χουν ουσία,
η σιωπή μου μια σημασία.Θηρεύοντας πράγματα αιώνια,
θ’ αφήσω να φύγουν τα χρόνια.
Θα φύγουν, και θα ‘ναι η καρδιά μου
σα ρόδο που επάτησα χάμου
(Σταδιοδρομία, Κ. Καρυωτάκης)
Ενδιαφέρον στοιχείο στον τρόπο γραφής του είναι ο πειραματισμός. Δεν ακολουθεί συγκεκριμένο πρότυπο, ακόμα και δικό του. Πέρα από το παιχνίδι με το θάνατο, που κυριαρχεί σε μεγάλο μέρος του έργου του, ο τρόπος γραφής του συνεχώς αλλάζει. Είναι ένα εργαλείο που κάνει την ποίησή του δυνατή, προσαρμοσμένη στα εκάστοτε συναισθήματά του. Η γραφή, έδενε στα συναισθήματά του, από αυτά οδηγούνταν. Δεν ακολουθούσε ένα πρότυπο, προσπαθώντας να δέσει μέσα σ’ αυτό τα συναισθήματά του, απελευθέρωνε τον στίχο για να τον γεμίσει συναισθήματα. Έχω αναφέρει σε συνεντεύξεις μου σε νέους ποιητές, ως πρόταση, να προσπαθούν να δημιουργούν νέους τρόπους γραφής στο ίδιο θέμα ή σε συναισθήματα που κυριαρχούν σε συγκεκριμένη στιγμή. Πιστεύω ότι θα τους αρέσει και δίνει πολύ δυνατά ποιήματα. Τα συναισθήματα απλώνονται σε στίχους, χωρίς να χάνονται ή να εξαντλούνται μέσα στα πρότυπα. Θεωρώ ότι ο Κώστας Καρυωτάκης, είναι ο πρώτος διδάξας και σ’ αυτό. Η ποίησή μας, χρωστάει πολλά στη δική του. Η Πρέβεζα, μας το θυμίζει σήμερα και την ευχαριστούμε.
Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι ο ερωτισμός δεν έλειπε από το έργο του. Γιατί η ευαισθησία του, τον κράτησε ζωντανό μέχρι το τέλος του.
Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα
είδα το βράδυ αυτό.
Kάποια χρυσή, λεπτότατη
στους δρόμους ευωδιά.
Kαι στην καρδιά
αιφνίδια καλοσύνη.
Στα χέρια το παλτό,
στ’ ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνη.
Hλεκτρισμένη από φιλήματα
θα ‘λεγες την ατμόσφαιρα.
H σκέψις, τα ποιήματα,
βάρος περιττό.Έχω κάτι σπασμένα φτερά.
Δεν ξέρω καν γιατί μας ήρθε
το καλοκαίρι αυτό.
Για ποιαν ανέλπιστη χαρά,
για ποιες αγάπες,
για ποιο ταξίδι ονειρευτό
(Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα…, Κ. Καρυωτάκης)
