City StoriesΕλλάδα

Α’ Νεκροταφείο Αθηνών: Ένα “σιωπηλό” μουσείο

Μόνο μια θεά η οποία συγγενεύει με τις Μούσες, θα μπορούσε να φιλοξενεί στον κήπο της τέτοια αριστουργήματα της νεότερης ελληνικής γλυπτικής, όσο αυτά που βρίσκονται στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών στην περιοχή του Μετς.

Το ‘Α Νεκροταφείο ωστόσο δεν είναι μόνο ένας υπαίθριος μουσειακός χώρος με γλυπτικές δημιουργίες που ξεπερνούν τις συμβατικές διαστάσεις του χώρου και του χρόνου, αλλά τα δέντρα και οι θάμνοι που ξεπηδούν ανάμεσα στα αγάλματα συμβαίνει να είναι τα “κλινοσκεπάσματα” σπουδαίων προσωπικοτήτων που δέσποζαν στο χώρο της πολιτικής, της τέχνης και της διανόησης από την ελληνική επανάσταση του 1821 μέχρι και τις μέρες μας. Όλα τα έργα τέχνης φέρουν την υπογραφή σπουδαίων νεοελλήνων καλλιτεχνών όπως ο Γιαννούλης Χαλεπάς, ο Δημήτριος Φιλιππότης, ο Γεώργιος Μπονάνος, και ο Κώστας Βαλσάμης.

Διαβαίνοντας την αψιδωτή είσοδο, νομίζει κανείς ότι εισέρχεται σε ένα βασιλικό κήπο. Στην περίπτωσή μας ωστόσο, τα αρώματα, η νεκρική σιγή και οι εικόνες που μας κατακλύζουν μας υποδεικνύουν μια άλλου τύπου μεγαλειότητα.

Γιατί σάμπως δεν αναπαύονται πλέον σαν να ήταν βασιλείς ; Άνθρωποι ονομαστοί, ευεργέτες και πολεμιστές που εκτόξευσαν το νεοσυσταθές ελληνικό κράτος πριν και μετά την άφιξη του βασιλιά Όθωνα, σε νέα ύψη. Το ολόσωμο άγαλμα του Κολοκοτρώνη, ντυμένο με την ελληνική σημαία αντικατοπτρίζει την ανταριασμένη ιδιοσυγκρασία του Γέρου του Μοριά. Αυστηρός και σκυθρωπός ακόμη και μετά θάνατον παρακαλεί το διαβάτη να μην “ταράξει τον ύπνο του”.

Να αναδύεται ανάμεσα σε τέσσερα λιοντάρια εμφανίζεται ο εθνικός ευεργέτης Γεώργιος Αβέρωφ, ενώ στα άκρα του ταφικού μνημείου του Μιχαήλ Τοσίτσα, πρώτου πρέσβη της απελευθερωμένης Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, στέκουν ως ακοίμητοι φρουροί δύο σφίγγες εστεμμένες με τα φαραωνικά διακριτικά. Από αναθηματικά μνημεία δεν υστερούν ούτε οι ήρωες και οι προσωπικότητες που τίμησαν τη χώρα τους με τον πλούτο, το κύρος τους αλλά και το αίμα τους. Ρίγη συγκίνησης προκαλούνται όταν συναντούμε προτομές των ανθρώπων που δεσπόζουν ηρωϊκά στα βιβλία ιστορίας. Οδυσσέας Ανδρούτσος, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Δημήτριος Καλλέργης, Ιωάννης Βαρβάκης αλλά και ο πρώτος ιπτάμενος που θρήνησε ποτέ η ελληνική αεροπορία, Αλέξανδρος Καραμανλάκης, την προτομή του οποίου στηρίζει επίσης μια φτερωτή Νίκη.

Λίγα μέτρα μακριά, ο “Σκεπτόμενος ” του Ροντέν συναντά την νεοελληνική εκδοχή του στο άγαλμα του γυμνού, σκεπτικού άντρα που περιφρουρεί τον οίκο της οικογένειας Θεοχαράκη. Δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε κι εμείς τι σκέπτεται. Να είναι άραγε μια έκκληση για μεταφυσική σκέψη; Ένα συνοφρύωμα νοσταλγίας για τους αγαπημένους που αναπαύονται από κάτω; Ο καθένας από εμάς είναι ελεύθερος να καταλήξει στη δική του ερμηνεία και αυτό είναι πράγματι μέρος τους δέους που εμπνέει ο χώρος.

Πώς μπορούμε να αποδώσουμε όλα όσα αξίζουν σε έναν άντρα  ο οποίος, καθοδηγούμενος από τα ψιθυρίσματα του Ομήρου και του Βιργιλίου προσέδωσε στα ομηρικά έπη την πραγματική τους διάσταση; Τι θα ταίριαζε καλύτερα στον αρχαιολογικό εξερευνητή της Τροίας και των Μυκηνών Ερρίκο Σλίμαν από μια ναόμορφη κατασκευή που μοιάζει με μαυσωλείο, σχεδιασμένη μάλιστα από την ομοεθνή του και μέγα αναμορφωτή της αθηναϊκής αρχιτεκτονικής Ερνέστο Τσίλλερ; Μαυσωλείο λοιπόν που θυμίζει τον ναό της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη των Αθηνών, το μνημείο αυτό είναι ενδεικτικό της νίκης του ερασιτέχνη αυτού αρχαιολόγου επί του θανάτου. Ένα άλλο μνημείο εμπνευσμένο από την αρχαία αναθηματική και θριαμβική αρχιτεκτονική είναι και εκείνο της οικογένειας Καραπάνου που θυμίζει το μνημείο του νικητή μουσικών αγώνων Λυσικράτη που βρίσκεται στην Πλάκα. Και η μνήμη, τολμώ να πω, μια μορφή θριάμβου πάνω στο θάνατο είναι…

Αναπαυόμενοι στο ‘Α Νεκροταφείο, “νίκησαν” το θάνατο με επάξια υστεροφημία και άνθρωποι των τεχνών και των γραμμάτων. Οι τάφοι τους, που είναι τόσο διαφορετικοί από εκείνους της παλαιότερης πολιτικής αστικής ελίτ, αντικατοπτρίζουν με ενάργεια την απλότητα και τη λιτότητα πίσω από τη χλιδάτη ζωή τους.

Στους “κοινούς θνητούς” πράγματι η καθημερινότητα ενός διασήμου περιβάλλεται από ένα πέπλο απαστράπτοντος μυστηρίου. Τραβώντας όμως αυτό το πέπλο της χλιδής κανείς θα δει από πίσω αγώνες και αγωνίες καθημερινές και πέρα ως πέρα ανθρώπινες. Τάφοι λοιπόν όπως εκείνοι της Αλίκης Βουγιουκλάκη, της Τζένης Καρέζη, της Ρίτας Σακελλαρίου, του Δημήτρη Μητροπάνου, του Ντίνου Ηλιόπουλου και του Στράτου Διονυσίου δεν είναι παρά λιτοί και απέριττοι μαρμάρινοι σαρκοφάγοι με τις φωτογραφίες τους να είναι οι μόνες που να μας θυμίζουν την αλλοτινή τους δόξα και να μας δημιουργούν την ίδια συστολή, σαν τα χρόνια που τους βλέπαμε και τους θαυμάζαμε εν δράση και από απόσταση.

Ο Οίκος Μερκούρη, η τελευταία κατοικία της Μελίνας, με την επιτύμβια στήλη της και το ανθέμιο στο τελείωμα μας, να είναι μια αμυδρή και ύστατη υπενθύμιση του πάθους της για την αρχαιότητα, αλλά και τη μνημειώδη φράση της κατά την οποία: ” Ελπίζω να δω τα Μάρμαρα πίσω στην Αθήνα προτού πεθάνω. Αν όμως έρθουν αργότερα, εγώ θα ξαναγεννηθώ…”. Βρισκόμενοι μπροστά στην στήλη της εμείς απαντάμε : “Τότε περιμένουμε, Μελίνα…”

Ανάμεσα στους πολλούς αναγνωρίσιμους όμως δεν μπορούμε να αγνοούμε και τους άσημους, τους αφανείς στους οποίους παραπέμπουν άδειοι θρόνοι διάσπαρτοι στο νεκροταφείο, τους πατέρες, τις κόρες, τις ωραίες κοιμωμένες και τις μάνες της κατοχής και τα παιδιά της εβραϊκής μοίρας του νεκροταφείου.

Η μάνα της κατοχής που είναι ένα από τα πρώτα γλυπτά που συναντά κανείς εισερχόμενος στον υπαίθριο χώρο δεν αφήνει στον επισκέπτη περιθώρια να παραμείνει ανέκφραστος και απαθής. Η λιπόσαρκη φιγούρα που κείτεται στο λίθινο βάθρο της υποφέρει, όχι από την πείνα, όχι από τον παγετό και τις κακουχίες. Υποφέρει επειδή δεν μπορεί να θρέψει το μωρό της που γραπώνεται από το ανύπαρκτο στήθος της … Πόσο δυνατό ! Πόσο βαθιά συγκλονιστικό !

Περπατούμε και βλέπουμε την ευθραυστότητα της ανθρώπινης φύσης σε μια άλλη εκδοχή του. Το επιτύμβιο γλυπτό της Σοφίας Αφεντάκη, προκαλεί ρίγη συγκίνησης και μας υπενθυμίζει αυτή τη φράση του Ευριπίδη : «Ο Ύπνος είναι πρόσκαιρος Θάνατος και ο θάνατος, αιώνιος Ύπνος». Και η Σοφία στον ύπνο της ονειρεύεται, όπως μας μαρτυρά η γλυκύτητα στην έκφρασή της, έναν παράδεισο…

nekrotaphio-4

Μέσω
Φωτογραφίες: Ίωάννα Δελλή, Κείμενο: Ιωσηφίνα Περδικίδου

Ιωσηφίνα Περδικίδου

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ Σπούδασε στο Τμήμα Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει προσφέρει εθελοντική εργασία στις Μη Κερδοσκοπικές Ανθρωπιστικές Οργανώσεις ''Διαβάζω για τους άλλους”, "Χαμόγελο του Παιδιού", "Grenpeace" και σε μικρούς μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες που υπήρξαν πρόσκοποι στο τμήμα των προσκόπων στο δήμο Ζωγράφου.

Σχετικά Άρθρα

Δείτε Επίσης
Close
Back to top button